माधव पोखरेल गोज्याङ्ग्रेकाँचो सरकार
सदियौँदेखि काँचै चल्दै आएको राजनीतिमा हामीले पाकेको सरकार खोज्नु पनि हाम्रो मुर्खता हो । समयानुकुल राजनीतिले कोल्टे फेर्छ तर काँचै हुन्छ ।
पाकेको फललाई आँखा तरेर हेर्दै मुर्छा परेर बस्न बानी परेका हामी नेपालीको प्रत्येक काम काँचो हुन्छ । भनौँ हामीले गरेको प्राय सबै काम काँचो पिडालु जस्तो हुन्छ खायो कि कोक्याउने । यो परम्परालाई हामीले सदियौँदेखि धानी रहेका छौँ । हाम्रो नियति नै भै सक्यो हरेक काँचो कुरालाई स्वीकार गर्ने । साँच्चै भन्ने हो भने हाम्रो सरकार नै काँचो छ । काँचो काममा सधैँ मस्त व्यस्त भैरहेने थिति नै बसेको छ । काँचो गरेर जनतालाई मख्ख पार्ने काम गरिरहेको छ । माथि माथि आकाशभन्दा तल धराको घर्रामा कहाँ हो कहाँ सरकार संचालन गर्ने संयन्त्र जसलाई गठबन्धन पनि भनिन्छ त्यो नै काँचो पिडालु जस्तो छ सबैलाई कोक्याउने । आलो काँचो गठबन्धनले पाको काम गर्न कति वटा आइतबार पर्खनु पर्ने हो थाहा छैन ।
काँचो सरकार अर्थात् काँच झैँ झर्याम झुरुम्म हुने रोग जन्मदै लागेको यो सरकार गठन मै ऐठन भैरहेको छ । सरकारको प्रकार नै दसथरीको छ । एक थरीको मात्र भए पो सरकार पाकेको हुन्थ्यो । दसथरीको विचार भएपछि दसथरीकै विचारले स्थान नपाउँदा सरकारमा धमिरा लाग्छ भन्ने कुरा हामीले बुझेर पनि बुझ पचाउने काम गरेको छौँ । हामी काँचो मान्छेकालागि पाकेको कुरा पच्दैन । खाए पनि पचाउन सक्ने क्षमता हामीसँग छैन । हाजमोला खाए पनि हामी पचाउन सक्ने अवस्थामा छैनौँ । तर पनि हामी हाम्रो शरीरले पचाउन नसक्ने कुरा नै खान बढी रुचाउँछौ । यो स्थानीयदेखि संघीय सरकारसम्मकाले हामीलाई सिकाएको काँचो कुरा हो ।
हामी जनताकालागि जहिले पनि पिंडालु झैँ कोक्याउने सरकार कहिले आलुको स्वादमा हुन्छ त कहिले करेलाको स्वादमा त कहिले चिप्ले भिण्डीको स्वादमा भेट्छौँ । तर जुनसुकै स्वादमा भए पनि आखिरी त्यो राम्रोसँग पाकेको हुँदैन काँचै हुन्छ र हामीलाई कोक्याउँछ । कुनै कुरा राम्रोसँग पकाउन नजान्ने आला काँचा भान्से भएको यो मुलुकमा हामी जनताले थुक निलेर चित्त बुझाउनु पर्ने अवस्था छ ।
अर्को कुरा स्थानीय सरकारदेखि संघीय सरकारसम्म सबै सधैँ काँचोको काँचो हुन्छ । सयाँै वर्ष पुरानो कहिल्यै सफा नगरेको कालो कराहीमा हामीले दिनहुँ प्रयोग गर्ने शासन, आसन, रासन र भाषण पकाउने गरिन्छ । जसका कारण हामी रोग व्याधको मौलोमा बाँधिन्छौ र साँधिन्छौँ गुन्द्रुक साँधिए झै । बुद्धिको भाँडोमा बिर्को लाएर भान्सा घरभित्र पस्ने हामी आफैँ काँचो हुन्छौँ अनि हामीले पकाएको भान्सा कसरी पाकोस् त ? सधैँ काँचो गफमा भौतारिने चलन नयाँ होइन । पुरानो मान्छे भए पनि परिपक्कता देखिदैन । नयाँ मान्छेमा जति ज्ञान र विवेक नै पाइन्न पुराना मान्छेमा । न राजनीति परिपक छ न अन्य नीति र थिति नै परिपक्क छ । सबै कुरा अधकिल्चो भएपछि त्यसले स्वास्थ्यलाई राम्रो गर्दैन भन्ने कुराको हेक्का हुनु पर्ने हो तर हेक्का हैन होक्का होक्का भने छ ।
आलाकाँचाको जमातमा परिपक्कता खोज्नु पनि हाम्रो मुर्खता सिवाय अरु केही होइन । पच्दै नपच्ने काँचो सामानले स्थिरता दिंदैन भन्ने कुरा पाकेका मान्छेलाई मात्र थाहा हुन्छ । काँचो मान्छेलाई काँचको कुरा मात्र थाहा हुन्छ । हिजोआजका मान्छे काँचो हुन्छन् । भनौँ काँचका मान्छे हुन् हिजोआजका मान्छे । त्यसैले सामान्य ठाउँमा ठोकिदा पनि फुटेर झर्याम्म झुरम्म हुन्छन्, जति प्रयास गर्दा पनि जोडिदैनन् । फुटेर जोडिन सक्ने परिपक्कता सबैमा हुँदैन । जोडिएर फुट्ने काँचोपना भने प्रायः सबैमा हुन्छ । बिचारमा निखार दिन नसक्नेहरू साँच्चै भन्ने हो भने काँचो हुन्छन् । निखार सहितको बिचार पस्कने पाको वा भनौँ परिपक्कताको उदाहरण बन्छन् । काँचै काँचाको बाहुल्यता भएको जमात अवश्य पनि परिपक्क हुँदैन । त्यसैले यो सरकार साँचो अर्थमा भन्नु पर्दा काँचो छ । कुन बेला कहाँ ठोकिएर झर्याप्प झुरुप्प भएर जान्छ थाहा हुँदैन ।
काँचो कुनै पनि कुरा कसैलाई पनि पच्दैन । सधैँ काँचै खान बानी परेकालाई भने पाकेको पच्दैन । प्राय जसो सबैलाई पाकेको बस्तु वा हरेक चिज मनपर्छ र खान्छन् । तर नेपाली राजनीतिमा पाकेको भन्दा काँचो कै बढी माग हुन्छ । भनौँ नेपाली राजनीतिले तातै खाउँ जल्दी मरु भन्ने उखानलाई प्राथमिकतामा राखेको हुन्छ । बढी कुरा किन गर्नु यहाँ साँच्चै भन्ने हो भने सरकार नै काँचो छ । काँचो सरकारले गरेका हरेक काम कुरा काँचो नै हुन्छ । त्यसैले हामी नेपालीलाई सधैँ झाडा पखाला लागि रहन्छ । प्रधानमन्त्रीदेखि हली गोठालासम्मकालाई काँचो सम्बन्धले गाँजेको कारण कहिल्यै सञ्चो भएको देखिदैन । अर्को महत्वपूणर् कुरा के हो भने सरकार बनाउने संयन्त्र नै काँचो छ । जब सरकारको शरीर नै काँचो छ भने त्यो बलियो छ भनेर भन्न सकिने अवस्था पनि रहँदैन । स्थिर भएर एक ठाउँमा रहन बस्न नसक्ने टाउको मिलेर बनेको काँचो सरकारको शरीरको एउटा अङ्ग छुट्टियो भने त्यो सरकारको परिपक्कता वा भनौँ स्थायित्वका बारेमा हामीले सहज रूपमा बुझ्न सक्छौँ ।
काँचो मै जन्मेर काँचो मै हुर्कने बानी परेको नेपालको भूगोलको भनौँ वा माटोको सरकार स्वतन्त्र रूपले कुनै पनि अवस्थामा सञ्चालन हुन पाएको देखिदैंन । कही कतैको इशारामा नाँच्न खोज्ने तर ढङ्ग पुर्याएर नाँच्न नजान्ने यो काँचो सरकार आफू बसेको आँगन नै टेढो देख्छ । भनौँ सरकार आफू काँचो भएर होला अरुलाई पनि काँचै देख्छ र काँचै खाउँला झैँ गर्छ । सरकारले जनताका नाममा गरेका प्रत्येक काम काँचै हुन्छ । किसानका काम, सडक विस्तारका काम, निजामती कर्मचारीका काम, खानेपानी, सिंचाई कुलो, विजुली, सरकारी भवन निर्माण, ठेक्कापट्टा लगायतका राज्यका तफृबाट सरकारले गर्नु पर्ने सम्पूणर् काम अहिलेसम्म काँचै छ । जनताले पाकेको काम चाहेका छन् तर सरकार र्ग काँचो काम । काँचो अर्थात् अधकिल्चो काम गरेर कहिले नथाक्ने सरकार हामी पाकेका जनताको दिनचर्या समेत काँचै बनाई रहेको हुन्छ ।
भनिन्छ बाँदरले काँचै खाने कुरा मन पराउँछ रे । पाकेेको खानेकुरा बाँदरलाई पच्दैन रे । त्यस्तै हाम्रो सरकारलाई पनि पाकेको र परिपक्क कुनै पनि कुरा नपच्ने भएकोले सधैँ बतासे पारामा दाह्रा धसेर अघि बढिरहेको हुन्छ । आला काँचा ठेट्नाको सङ्ग्रहमा सधैँ ध्यान दिने यो सरकार जनतालाई फकाएर पकाउन चाहन्छ । तर आफू सधैँ काँचो नै रहन्छ । न आफू परिपक्क भएर पाक्न सक्छ न अरुलाई पकाउन सक्छ । सक्छ त केवल फकाउन मात्र । तर अब सरकारले फकाएर जनता फकिने जमाना गए । उही सोह्रौ शताब्दीका कुरा गरेर वा खोलो उत्तरतिर बग्छ भन्ने सिद्धान्त घोकाएर काँचोलाई पाकेको हो भन्न लगाउने नीति अघि सार्न खोजियो भने त्यो वाफ रे वाफ हुन्छ सरकारका नीम्ति ।
नेपाली राजनीति नै सदियौँदेखि काँचो छ । सदियौँदेखि काँचै चल्दै आएको राजनीतिमा हामीले पाकेको सरकार खोज्नु पनि हाम्रो मुर्खता हो । समयानुकुल राजनीतिले कोल्टे फेर्छ तर काँचै हुन्छ । नेपाली राजनीतिलाई पाक्न दिइदैन । एउटा निश्चित बाटोमा हिड्न लागेको राजनीतिलाई मोडेर बङ्ग्याएर अर्को घुमाउरो, खाल्डा खुल्डी भएको र विकट बाटोमा लैजाने प्रयासमा लाग्नेहरूले आफूलाई परिपक्क नपारेसम्म नेपाली राजनीति र सरकार सधैँ काँचै हुन्छ भन्ने कुरा बुझ्नु पर्छ । काँचो पच्दैन हामीले राम्ररी पकाएको सबैलाई खुवाउन सक्नु पर्छ भन्ने भावना र ध्येयका साथ बाँकी रहेको काँचोलाई पकाएर पस्कन सकियो भने भोलिको भविष्य पनि परिपक्क पाकेको देख्न सकिन्छ । हामी काँचोमा बाँचेका राजनीतिले थिचेका, मिचेकाको भविष्य फरक तरिकाले उजिल्याउन सकिन्छ भन्ने संकेत पाउन अर्को जुनीमा पनि पाइन्छ भन्ने आश सास रहुन्जेल नचिताए हुन्छ । जय साहित्य जय व्यङग्य । अस्तु काँचो राजनीति गर्नेहरू भनेका गोठाला बिनाका वस्तु ।
०००
गाईघाट, उदयपुर
