नेपाली हास्यव्यङ्ग्य अनलाइन पत्रिका

वासुदेव गुरागाईं :

तपाईंले जीवन गुजारा गर्ने क्रममा कुनै पनि किसिमको जागिर खानुभयो ? यदि खानुभएको थियो भने कानुनले अनुमति दिएको उमेरबाट शुरु गरेर त्यसैले बन्देज लगाएको उमेरसम्म बहाल रहनुभयो । यसमा तपाईंले शारीरिक रूपमा खट्ने निश्चित अवधि कानुनले नै निर्धारण गरिदियो । कानुनले बन्देज लगाएको उमेरबाट तपाईं अवकाश हुनुभयो । अर्थात्, प्रचलित कानुनको भाषामा तपाईं काम गर्नका लागि उमेरका हिसाबले अशक्त/अयोग्य/अनुपयुक्त हुनुभयो ।

यही विषय राजनीतिमा अलिक फरक छ । राजनीतिमा प्रवेशको उमेर हद हुन्छ अवकाशको हुँदैन । नअस्ताउन्जेल उनीहरू सधैँ मध्याह्नको घाम । व्यापार व्यवसायमा न उमेरको तल्लो हद हुन्छ न अवकाशका लागि माथिल्लो हद । दुवै हुँदैन । ज्याला मजदुरीमा पनि ज्यानले सकेदेखि शुरु भएर ज्यानले सकुन्जेलसम्म काम गर्न पाइन्छ । तर नेपालकै सन्दर्भमा कुरा गर्दा सरकारले बेरोजगारलाई काम दिन्छु भनेर प्रधानमन्त्री रोजगार कार्यक्रम फलाक्दा भने अठार वर्षदेखि अन्ठाउन्न वर्ष उमेरसम्मकालाई मात्र काम दिन्छु भनेर बन्देजयुक्त विज्ञापन गर्छ । काम दिन्छ दिँदैन थाहा छैन । यस्तो विज्ञापनलाई मान्ने हो भने बालबालिका र बृद्धवृद्धालाई काममा लगाउन पाइन्न । त्यस्ता व्यक्तिलाई काममा लगाउन नपाउने कानुन हुँदा हुँदै पनि मुख र पेट तिनका पनि हुने भएकाले सहाराविहीन अवस्थामा कानुनकै अगाडि ती निर्धक्कले काम गरिरहेका हुन्छन् । कानुन कालो चस्मा लगाएर देखेको नदेख्यै गर्छ ।

विषय प्रवेश गर्नुअघि प्रसङ्ग जोड्नका लागि सन्दर्भवश यी कुरालाई अगाडि तेर्स्याइयो । किनकि, यहाँ बुढ्यौली जीवनको कुरो छ । उमेरको कुरो छ । भातभान्साको कुरो छ । जहानको कुरो छ । सघाइपघाइको कुरो छ । कुनै पनि मान्छे जीवित भएसम्म उसलाई खानाको आवश्यकता पर्छ । जुनसुकै उमेर समूहका व्यक्तिका लागि पनि खाना आवश्यक छ । जुटाउनै पर्छ । खानाको प्रकृति फरक होला । बनाइतुल्याइको प्रकृति र ढाँचा फरक होला । तर सबैका लागि खाना चाहिन्छ नै । त्यसलाई खानयोग्य बनाउनु पनि पर्छ । तर कसले गर्ने यी सबै कुरा ?

विशेषतः म यहाँ जागिरदार व्यक्तिका सन्दर्भमा कुरा उठाउँदै छु । किनकि, उनीहरू जुनसुकै तह वा जुनसुकै प्रकृतिको जागिर खाए पनि आफूलाई महान् ठान्छन् । जागिरबाट हटेपछि यस्ता व्यक्तिहरू आफूलाई सरकारले ‘बसी खा’ भनेर फुर्सद दिएको, अवकाश दिएको भनेर गजक्क पर्छन् । बाँचुन्जेल आफूले केही काम गर्नुहुन्न जस्तो गर्छन् । आफूलाई खान मन लागेका कुरा सबै आफ्नै श्रीमतीले तयार गरिदिनुपर्छ भन्ने सोच राख्छन् । गफले गुड्डी हाँक्छन्, कामले सिन्को भाँच्दैनन् । अझ यिनै ठुला पल्टेर के के न महान काम गरेँ जस्तो गरी म त आफैँ पकाएर खान पर्‍यो भने बरु भोकै सुतिदिन्छु, पकाउन सक्तिनँ भनिरहेका हुन्छन् । कोही मैले अहिलेसम्म एक कप चियासम्म पनि पकाएर खाएको छैन । पकाउन पर्‍यो भने त मलाई मरेजस्तो लाग्छ भन्दै अरूका अगाडि फुर्ती देखाइरहेका हुन्छन् । भातभान्साका काममा श्रीमती वा अरू जो कोही महिलालाई सघायो भने त लोग्नेमान्छेको जातै जान्छजस्तो जस्तो ठानिरहेका हुन्छन् तिनले ।

यस्तो भनाइ र गराइ समतामूलक पारिवारिक संरचनाका लागि घातक कुरा हो । महिला हिंसालाई बढावा दिने कुरा हो । महिलाको त जीवन नै होइन भनेजस्तो धारणाजनित कुरा हो । जागिर वा अन्य कुनै रोजगारमा लागेका बाहेक अन्य महिलाको सारा जीवन घरायसी काम धन्दामै बितिरहेको हुन्छ । बिहान उठेर घरको सरसफाइ गर्नेदेखि घरपरिवारका सदस्यलाई चिया/खाजा, बालबच्चाको रेखदेख, जुत्ता-मोजा-किताबदेखि विद्यालय आउनेजाने सम्पूणर् कुराको व्यवस्थापन, कपडा धोइपखाली, भातभान्साको काम, भाँडाकुँडा धोइपखाली, काखे नानीलाई छाती चुसाउनेदेखि आची धुनेलगायत गन्ती गर्न नसकिने घरका सबै काम तिनकै जिम्मामा हुन्छ । तिनले आज टाउको दुख्यो भन्न पाउनुछैन, गाह्रो भएको छ भन्न पाउनुछैन, मेरो पनि त ज्यान हो भन्न पाउनुछैन, एकछिन आराम गर्छु नि त भन्न पाउनु छैन । न बिहान, न साँझ । बिउँझेदेखि ननिदाउँदासम्म हात खाली हुन्न । आज के के काम भयो त भनेर कसैले सोधिहाले भने त्यस्तो अवस्थामा यो यो काम गरेँ भनेर दश औँलामा पुर्‍याउन गाह्रो पर्छ तर कामले एकछिन फुर्सद पाएका हुँदैनन् । यस्तो छ अधिकांश नेपाली महिलाहरूको दैनन्दिनी ।

उमेर छउन्जेल यस्ता कुराको मतलब हुँदैन । जब उमेर ढल्कँदै जान्छ अनि हरकुराले समस्या पार्दै ल्याउँछ । जागिरदार अवकाश भएजस्तो अवकाश हुने उमेर हद हुँदैन उनीहरूको । वृद्धावस्थामा पुगेपछि यस्ता कुरामा पुरुषले बहुतै ध्यान दिनुपर्छ । यसो भनेर युवा उमेरमा महिलालाई घरका काममा सघाउनै हुँदैन भनेर भन्न खोजिएको हैन । समय हुँदा र सक्दा घरका सबै काममा महिला पुरुष दुवैले यो उसको काम, यो मेरो काम भनेर छुट्ट्याइरहनुपर्दैन । अगाडि परिआएका काम दुवैले आफ्नै सम्झेर गर्नुपर्छ । यो काम दुवैको साझा हो भनेर फत्ते गर्न अघि सर्नुपर्छ ।

निश्चित उमेर हदपछि वृद्धावस्थामा अवकाशित जीवन बिताउने लोग्नेमान्छेका श्रीमती पनि अवश्य नै वृद्धा हुन्छन् । यो स्थिति भनेको दुवैको समान अवस्था हो । यतिखेर घरायसी काममा सहकार्यको आवश्यकता पर्छ । जो कसैको पनि बुढो अवकाश हुने बुढी अवकाश नहुने भन्ने अवस्था हुन्न । दुवै अवकाश भएपछि भातभान्साको काम कसले गर्ने भन्ने कुरा पनि होइन । यस्तो अवस्थामा भान्साको व्यवस्थापन दुवैको काँधमा आउँछ । कमाएर ल्याउने म, बनाउने तुल्याउने र खुवाउने जिम्मा तिम्रो भनेर श्रीमतीका काँधमा सबै काम जिम्मा लगाउनु भनेको सभ्य समाजका लागि साहै्र नै अशोभनीय काम हो ।

तरकारी केलाउने काम लोग्नेमान्छेले गर्नुहुन्छ । पखालपुखुल गर्नुहुन्छ । पकाइतुल्याइ गर्नुहुन्छ । ल, आज भातभान्साको सबै काम म गर्छु, तिमी आराम गर भन्दा तिनका श्रीमती कति खुसी होलान् ! अहो ! मैले पनि फुर्सद पाएँ भनेर कति दङ्गिन्छ होला तिनको मन । यस्ता कुरामा लोग्नेमान्छेहरूले ध्यान दिनैपर्छ । टिभी हेर्ने, मोबाइल खेलाउने, जुवा तास खेल्ने, क्रिकेट वा अन्य यस्तै हेराइमा आफूलाई अल्मल्याउने बाहेकका लेखापढी वा यस्तै अरू काम छन् भने त्यस्तो काम चटक्क् छोड्नुपर्छ भन्ने सल्लाह होइन । विनाकाममा उपरखुट्टी लगाएर, चिया पसलमा र टोलछिमेकमा कतै गएर गफिएर समयको बर्बादी गर्नुभन्दा घरायसी काममा सघाउनुपर्छ भन्ने सल्लाह हो यो । यसले बुढाबुढीबिचमा आपसी सौहार्दता बढाउँछ । मेलमिलापलाई निरन्तरता दिन्छ । जिउलाई व्यायाम गराउँछ । घरका जुनसुकै काममा दक्षताको अभिवृद्धि हुन्छ । जाँगरको बढोत्तरी हुन्छ । अल्छीपन हराउँछ । दशतिर मन डुलाइरहनु पर्दैन । मन एकाग्र हुन्छ । भातभान्साको काममा हो भने कहिले कसले कहिले कसले पकाउँदा खानाको स्वादमा फरकपन महसुस गर्न पाइन्छ । श्रीमती वा श्रीमान् विरामी परेका अवस्थामा भोकभोकै बस्नुपर्दैन । यी सबै अवस्था भनेको मानसिक तथा शारीरिक सुशान्तिको अवस्था हो ।

म (यहाँ प्रयुक्त ‘म’ पङ्क्तिकार नभएर समाजको एक प्रतिनिधि पात्र मात्र हो) फुर्सदका समयमा घरका हरकाममा श्रीमतीलाई सहयोग गर्छु । उनले पर्दैन भनेका अवस्थामा पनि म अुसीसाथ उनको सहयोगका लागि हात अघि बढाउँछु । सकेसम्म श्रीमान्लाई दुःख नदिऊँ भन्ने सोच प्रायः सबै महिला दिदी बहिनीमा हुन्छ । त्यसमाथि वृद्धावस्थाका जीवनका सहयात्रीलाई आफैँ अघि सरेर सघाइदिँदा उनीहरूको मन सहजै जित्न सकिन्छ र त्यो तपाईं हामी सबैको कर्तव्य पनि हो । यसले दुवैको आपसी मर्यादामा अभिवृद्धि गर्छ, एउटाको मात्र होइन । काम कुनै सानो वा ठुलो हुँदैन । प्रकृति प्रदत्त काम बाहेक लैङ्गिक हिसाबले यो काम यसले गर्ने र ऊ काम उसले गर्ने भन्ने पनि हुँदैन । हामी भातभान्साका कुरा गरिरहेकाले अझ यो त अत्यन्त महत्वपूर्ण साझा विषय हो । यसमा दुवै पक्षको सक्रिय सहभागिता जरुरी छ ।

पछिल्लो समय क्रममा विविध कारणले बुढाबुढी मात्र घरमा हुने अवस्था सिर्जना हुँदै गइरहेको छ । यस्तो अवस्थामा त अझैँ भातभान्सादेखि घरका सबै काममा बुढाबुढी दुवैको सक्रिय सहभागिता हुनु अपरिहार्य छ । एउटा ठुलो पल्टिएर मुढो लडेझैँ लडिरहने अर्को काममा खटिएको खटियै गर्ने स्थितिले आपसी समझदारीमा न्यूनता आउने मात्र हैन, यस स्थितिमा पति वा पत्नी हिंसाको स्थिति पनि अग्लिएर जाने अवस्था हुन्छ । यसैले समझदार बुढाबुढीहरू स्वअग्रसरतामा भातभान्साको काममा एकले अर्कालाई सघाइपघाइ गरेर अवकाशित जीवनको मज्जा लुटिरहेका हुन्छन् । यस्तो मज्जा लुट्ने काममा हामी कसैले पनि चुक्नु हुँदैन, अहिलेको परिस्थितिले सबैलाई त्यही भन्छ । महिला पुरुष सबैको जय होस् ।

०००
नुवाकोट, हाल काठमाडौं