नेपाली हास्यव्यङ्ग्य अनलाइन पत्रिका

डा. लक्ष्मणप्रसाद गौतम :

नेपाली हास्यव्यङ्ग्य निबन्ध लेखनका क्षेत्रमा तिलकराज शर्मा चितवनको प्रतिनिधित्व गर्ने सशक्त हास्यव्यङ्ग्यकार हुन् भन्ने कुरा उनका हास्यव्यङ्ग्य निबन्धहरूले नै देखाउँछन् । ‘पार्टी खोल्ने धूनमा’ शीर्षकको हास्यब्यङ्ग्यात्मक निबन्धसङ्ग्रह लिएर डेढदशक अघि नै देखापरिसकेका तिलकराज शर्मा हास्यव्यङ्ग्यात्मक क्षेत्रमा आफ्नो पहिचान बनाइसकेका व्यक्तित्व हुन् । सामाजिक, आर्थिक, राजनीतिक पारिस्थितिक, प्रशासनिक, पारिवारिक र वैयक्तिक क्षेत्रमा समेत देखिएका विकृति र विसङ्गतिलाई खुस्किने गरी प्रहार गर्नु र तमाम सङ्गतिहीनतालाई स्पष्ट र उदाङ्ग रुपमा देखाउनु तिलकराज शर्मा पौडेलका हास्यव्यङ्ग्यात्मक प्रवृत्ति हुन् ।

जब वास्तविकतामा विकृति आउँछ तब हास्यको जन्म हुन्छ र जब वास्तविकतामा विसङ्गति आउँछ तब व्यङ्ग्यको जन्म हुन्छ । त्यसकारण हास्यव्यङ्ग्य साहित्यको बेग्लै किसिमको रचना प्रकार हो । यसलाई साहित्यको स्वादिलो चटनी मानिन्छ । यसमा विकृति र विसङ्गतिका नायकहरूलाई बोलाएर चिमोटी चिमोटी मार्ने कला हुन्छ । त्यसकारण हास्यब्यङ्ग्य रोचक हुनाका साथै घोचक पनि हुन्छ ।

हास्यव्यङ्ग्यकार तिलकराज शर्माको दोस्रो हास्यव्यङ्ग्यात्मक निबन्धसङ्ग्रह ‘दौरा सुरुवाल र टोपी आतङ्क’ एक किसिमले देवकोटाका शब्दहरू सापटी लिएर भन् हो भने “विविधताको मौजी मसला” हो । यसमा विविध विषयवस्तु भावभूमि र शीर्षकका एक्काईसओटा हास्यव्यङ्ग्यात्मक निबन्धहरू सङ्कलित छन् । २०५५ देखि २०६५ सम्मको एक दशकको अवधिमा लेखिएका यी निबन्धहरूले समाजका विविध क्षेत्र देखिएका तमाम सङ्गतिहीनतालाई बाहिर ल्याएका छन् । विकृति र विसङ्गतिको कार तत्त्व स्वयममा मान्छे हो र प्रत्येक मान्छेले आफ्नो आचरणमा सुधार ल्याउने हो भने समाज स्वतः नै सुध्रिन्छ । यही कथ्य र केन्द्रीय भावलाई यस सङ्ग्रहका निबन्ध मूलरुपमा अभिव्यञ्जित गर्न खोजेका छन् ।

‘दौरा सुरुवाल र टोपी आतङ्क’ शीर्षकको यस हास्यव्यङ्ग्यात्मक निबन्धसङ्ग्रहका निबन्धहरूलाई अन्तर्वस्तुका रुपमा हेर्दा विविधता पाइन्छ । ‘मन दुखेको छ’ शीर्षकको निबन्ध युगीन यथार्थतिर केन्द्रित देखिन्छ । कुनै राजनीतिक पृष्ठभूमि नभएका सामान्य गाउँले महिलाहरू पनि सभासद हुने प्रवृत्ति र सभासद्को सस्तोपनलाई यथार्थरुपमा प्रस्तुत गर्न यो निबन्ध सशक्त छ । ’जनै विवाद र समाधान’ मा हाम्रो समाजमा देखिएको सांस्कृतिक विचलनलाई मूल अन्तर्वस्तु बनाएर न्यायको झटारो हानिएको छ भने ’हे प्रभु । मलाई पद चाहिएन’ मा सत्ताको स्वादमा पल्केका उच्चपदस्थ व्यक्तिहरूको पदलोलुपताप्रति तीखो व्यङ्ग्य गरिएको छ । यस्तै पुस्तकको समेत शीर्षक रहेको ‘दौरा सुरुवाल र टोपी आतङ्क’ शीर्षकको हास्यव्यङ्ग्यात्मक निबन्धमा राष्ट्रियताको उपहास गर्नेहरूप्रति व्यङ्ग्य गर्दै खासरुपमा प्रशासनिक क्षेत्रमा देखिएका विकृति र विसङ्गतिको उछित्तो काढिएको छ ।

‘सहिद बन्ने चानसै पाइएन’ मूलतः राजनीतिक विकृति र विसङ्गतिप्रति केन्द्रित छ । राष्ट्रका लागि प्राणको आहुती दिने सहिदहरूको उपेक्षा भएको दुर्घटनामा मरेकाहरूलाई समेत सहिद घोषणा गरेर लाखौ रुपैयाँ असुल्ने प्रवृतिप्रतिको विरोध यसमा देखिन्छ । सहिदलाई सस्तो बनाएकोमा लेखकको गुनासो छ । ‘पूरक बजेटमा पार्टीको प्रभाव’ पनि राजनीतिक र आर्थिक अवस्थादेखि देशको स्थितिसम्मका विषयवस्तु आएका छन् । ‘श्रीमतीको अभिनन्दन हुने रहर’ शीर्षकमा अभिनन्दन सम्मान संस्कृतिमा आएको विकृति र विसङ्गतिलाई प्रस्तुत गर्दै माफियातन्त्रले गर्दा राष्ट्रले / समाजले सम्मान गर्नुपर्ने व्यक्तित्वहरू उपेक्षित भएको र माफियातन्त्रका भ्रष्टाचारी, चोर, डाँका, फटाहाहरू सम्मानका दोसल्लाहरूले चोखिने गरेको यथार्थलाई प्रस्तुत गरी सस्तो अभिनन्दन सम्मान प्रवृत्तिप्रतिको व्यङ्ग्य प्रभावपूर्ण छ । ‘नारी स्वतन्त्रता’ मा आजको समाजमा नारी स्वतन्त्रताको दुरूपयोग र अपव्याख्या भएको कुरालाई गम्भीरतापूर्वक देखाइएको छ भने ‘मलाई के रोग लाग्यो कुन्नि ?’ मा वैयक्तिक मनोदशालाई प्रस्तुत गरिएको छ ।

यस हास्यव्यङ्ग्यात्मक निबन्धसङ्ग्रहका अधिकांश निबन्धहरू युगीन यथार्थमा केन्द्रित छन् । त्यस्तै ‘ब्यवसायको खोजीमा’ ले बेरोजगारी र युगीन यथार्थलाई अभिव्यञ्जित गरेको छ भने ‘यता कतै प्रजातन्त्रेलाई देख्नुभयो कि ?’ ले आजको मूल्यहीन राजनीतिलाई उदाङ्ग पारेर देखाएको छ । ‘लेख्न मन लागेका कुराहरू’ हास्यव्यङ्ग्यात्मकभन्दा टिप्पणीमूलक छ र यसमा वरिष्ठ निबन्धकार रामबाबु घिमिरेको ‘लेख्न नपर्ने कुराहरू’ निबन्धसङ्ग्रह भित्रका निबन्ध पढेपछिका प्रतिक्रियाहरूलाई टिप्पणीमूलक आत्मपरक शैलीमा प्रस्तुत गरिएको छ भने ‘पोखरा-अतीत र वर्तमान’ मा पनि हास्यव्यङ्ग्यात्मक भन्दा भोगाइ, अनुभूति र विवरणात्मकताको अधिक्यता पाइन्छ । यी दुवै शीर्षकका निबन्धहरूमा आत्मगत चेतना छ ।

‘अध्यक्ष हुँ म’ पनि आजका नेताहरूको पदलोलुपताप्रति साङ्केतिक व्यङ्ग्यका दृष्टिले प्रभावी छ । सङ्क्रमक सदविचारमा धेरै अन्तर्वस्तुहरू एकैचोटि आएका छन् । यसमा एकातिर युगीन चेतनालाई अभिव्यक्त गरिएको छ भने अर्कातिर राजनीतिक सामाजिक, आर्थिक आदि विविध क्षेत्रका सङ्गतिहीनतालाई अभिव्यक्त गरिएको छ ’श्रीमतीको कचकच र यसपटकको तीज’ न्यून आय भएका परिवारको स्थिति देखाउन सफल छ र यसमा आर्थिक विसङ्गतिका साथै सांस्कृतिक विचलनलाई पनि प्रस्तुत गरिएको छ । ‘म प्राज्ञ मेरो प्रज्ञा प्रतिष्ठान’ साहित्यिक क्षेत्रमा देखिएका विकराल विकृति र विसङ्गतिको यथार्थ शब्दचित्र हो । ‘विज्ञापन र म’ विज्ञापनवादी प्रवृत्तिप्रतिको व्यङ्ग्यमा केन्द्रित देखिन्छ । पत्रात्मक शैलीमा लेखिएको ‘सान्दाजुलाई पत्र’ युगीन चेतना अभिव्यक्त भएको निबन्ध हो । यसमा पनि वर्तमानको राजनीतिक विकृति र विसङ्गतिप्रति तीव्र व्यङ्ग्य गरिएको छ ।

’दौरा सुरुवाल र टोपी आतङ्क’ भित्रका अन्त्यतिरका केही निबन्धहरू आकार प्रकारका दृष्टिले केही छोटा छन् । ‘म र सुन्दरी प्रतियोगिता’ मा मनको भन्दा तनको सुन्दरताका लागि प्रतियोगिता हुने गरेको विकृतिलाई देखाइएको छ भने ‘महान् बन्ने धुनमा’ मा मान्छेभित्रका अर्को महत्त्वाकाङ्क्षी मान्छेहरूको यथार्थ चित्र उतारिएको छ । यसरी हेर्दा यस सङ्ग्रहका धेरै निबन्धहरू मान्छे र उसको समाज भित्रका कुरुपता, नग्नता, विद्रूपता, असङ्गति र जटिलताहरूलाई राम्ररी खोतल्न सक्षम छन् ।

यस सङ्ग्रहका धेरै निबन्धहरूमा हास्यतत्व र व्यङ्ग्यतत्वको कुशल संयोजन भएको छ । केही निबन्धमा हास्यतत्व कम व्यङ्ग्यतत्व अधिक र केही निबन्धमा हास्य तत्व कम हास्यतत्व अधिक भए पनि धेरै निबन्ध सन्तुलित छन् । एक दुई निबन्धमा यी दुबै तत्व नदेखिए पनि तिनमा अनुभूतिको प्रबलता छ । आत्मपरक चेतनाको तीव्रता छ । यस दृष्टिले पनि हास्यव्यङ्ग्यकार तिलकराज शर्मा भावलाई विभिन्न किसिमले खेलाउन सक्षम छन् भन्ने देखिन्छ ।

यस हास्यव्यङ्ग्यात्मक निबन्धसङ्ग्रहका स्रष्टा तिलकराज शर्मा समाजका यावत कुरीति, असङ्गति, आडम्बर, छल, छद्म, अहङ्कार, भ्रष्टाचार, नातावाद, कृपावाद, आर्थिक अनुशासनहीनता, विकृति र यावत् बिब्ल्याँटा परिस्थितिबाट आक्रान्त छन् र तिनप्रति विरोधको स्वर उराल्नु यिनको विशेषता हो । हाम्रो समाजमा विद्यमान सामाजिक, आर्थिक, राजनीतिक, धार्मिक सांस्कृतिक, प्रशासनिक आदि प्रदूषणहरूले व्यक्ति, समाज र देशलाई प्रदूषित बनाइरहेका छन् । यस्ता प्रदूषणहरूबाट देश र समाजलाई मुक्त निबन्धकार/हास्यव्यङ्ग्यकारको अभिलाषा छ ।

निबन्धलाई हास्यव्यङ्ग्यात्मक बनाउन भाषाको सबैभन्दा बढी भूमिका हुन्छ । अत्यन्त आलङ्कारिक एवम् आनुप्रासिक भाषाशैलीको प्रयोगले यस्ता निबन्ध रोचक र घोचक समेत हुन पुगेको छ । उनको यो कृति नेपाली हास्यव्यङ्ग्य निबन्धका क्षेत्रमा एउटा उपलब्धिपूणर् प्राप्ति हुनेछ भन्ने साक्ष्य उनका हास्यव्यङ्ग्यात्मक निबन्धहरू नै छन् ।

०००
‘दौरा सुरुवाल र टोपी आतङ्क’ (२०६५)