सूर्यबहादुर पिवासुन्ने समय
आजकाल त जसका मुखमा पनि समाजवाद छ, सुन्ने कुरा पनि समाजवादै छ, भन्ने हो भने सुन्ने समयमा सुन्ने पनि समाजवादै हो । सुन्ने समयलाई अर्को भाषामा फुर्सदको क्षण भन्न पनि सकिन्छ ।
ज्याे. रत्ननिधि रेग्मी :
नेपाली शब्दकोशअनुसार सुन्ने शब्दको अर्थ विशेषणमा सुन्ने काम तथा नाममा सुन्ना, संस्कृतमा शून्य हो । सुन्नालाई जिरो पनि भनिन्छ । सुन्ने समयलाई जिरो आवर् पनि भन्ने गरिन्छ । तसर्थ जिरो समयमा जिरो कुरा गर्न सकिन्छ, जिरो समयमा गरिएका कुरा वा काम जिरो मूल्यका पनि बन्न सक्छन् । सुन्नालाई चलनचल्तीको भाषामा आलु पनि भन्छन् । शब्दकोशले पनि जिरोका अर्थमध्ये गोलो घेरा पनि एक मानेको छ । शैक्षिक क्षेत्रमा गोलो घेरालाई आलु पनि भन्छन् । यो आलु दिने काम गुरुबा वा गरुआमाले गर्छन् र लिने काम छात्र वा छात्राले गर्छन् । आलु अर्थात् जिरो खाएपछि कतिपय विद्यार्थीले कहिलेकाहीँ सिलटिम्बुर पनि खान्छन् । जसले खाँदैन त्यसले पछि गएर देश हाँक्न थाल्छ । तसर्थ जिरो शब्दको नेपालीमा महिमामय महत्व छ ।
जिरो अर्थात् आलुलाई कसैले नराम्रो अर्थमा हेरे पनि खाइने वस्तुमा यो सर्वप्रिय छ । आलु भनेपछि को खाँदैन ? कसले मन पराउँदैन ? कतिपयले उसिनेको भेटे भने बोक्रा ताछ्नसमेत भ्याउँदैनन् । तात्तातो आलु खुर्सानीसहितको नुनमा चोपलेर खाँदा यति स्वादिलो हुन्छ कि, खाने मान्छेले स्वर्गैमा पुगेको अनुभव गर्न थाल्छ । यसो अलि सेलाएर खाउँभन्दा जिब्रोले पिसाब फेरेर उत्पात मच्चाउँछ । अझ भन्सार संसारमा पर्यो भने राम्ररी पकाउनै पर्दैन । खपाखप सिङ्गै गेडा उदरतिर जान थाल्छ । तसर्थ जिरो भनौँ वा आलु यति प्रिय छ कि, बरु मान्छेले श्रीमती छाड्ला, घरबार छाड्ला, तर उसिनेको आलु पायो भने छाड्दै छाड्दैन । आलु मात्र होइन, आलुका छोक्रा, बोक्रासमेत छाड्दैन । तसर्थ शून्य याने आलु (जिरो) को महिमा वा सुन्ने समयबारे लेख्न मलाई पनि उत्प्रेरित गर्यो र लेख्न बसेँ ।
यो जिरो यस्तो शब्द हो अगाडि वा पछाडि लाग्दा पनि बढ्छ । जस्तो जिरोको अगाडि पा थपिदिनोस् त पाजिरो तर अगाडि जिरो थप्नोस् त जिरोपा हुन्छ । जिरोको अगाडि थपिँदा चढ्ने गाडी बन्छ, पछाडि थप्दा अर्थ न बर्थको शब्द बन्छ । आजकाल अग्रगामी पनि भन्छन् क्यारे । अहिलेको भाषामा त्यसलाई छलाङ भन्ने गरिएको छ । छलाङ् मार्न पनि पाजिरो चढ्नै पर्छ । कसैले पाजिरो देखेकै छैन भने त्यो कसरी दौडिन्छ ? आजको भौतिकवादी युगमा पाजिरोको महिमा ठूलो छ । अझ कतिपयको भाषामा दुइटा पाजिरो गुडिरहेको वेला जुधे भने त्यो द्वन्द्वात्मक भौतिकवाद हुन्छ । द्वन्द्व शब्दको अर्थ नै टकराव हो, टकराव कुनै एउटा पक्षबाट मात्र हुँदैन ।
फेरि भन्नु होला, कुस्ती खेल्नु वा भीरतिर ठेल्नु पनि टकराव हो ? होइन टकराव भनेको दुई पक्षबीचमा जुध्दा आउने आवाज हो । जस्तो गाडी जुध्दा आवाज आउँछ । उसो भए भाले पोथी जुध्दा पनि आवाज त आउँछ, के त्यो पनि द्वन्द्वात्मक भौतिकवाद हो ? भन्ने प्रश्न उठ्न सक्छ । एक हिसाबले हो पनि, किन कि भाले पोथी घर्षणबाट अर्को चल्ला उत्पादन जो हुन्छ सो त्यो पनि द्वन्द्वात्मक भौतिकवाद नै हो । चल्ला निस्केन भने द्वन्द्वात्मक होइन । द्वन्द्वात्मक भौतिकवादले त पदार्थको घर्षणलाई भनेको हो । भाले पोथीको घर्षणलाई नभने पनि यस्तो घर्षणमा पदार्थको प्रयोग हुने हुनाले यो पनि द्वन्द्वात्मक भौतिकवादकै नमुना हो भन्ने मलाई लाग्छ ।
भौतिकवादविना भौतिक उन्नति असम्भव छ, भौतिक उन्नतिविना देश विकास पनि सम्भव छैन । त्यसैले जिरो वा आलुको अधिक महत्व भएको हो । अहिले त आलुको महिमा यति व्यापक छ कि पढाइ लेखाइमा आलु खाए पनि दलको झन्डासहित डन्डा बोकेर हिँडेपछि सिधै अड्डाको हाकिम । मन्त्री, सांसद्समेत बन्न सकिनेछ । पिएको वेला भए मन्त्रीकै पिए बन्न सकिन्छ । तसर्थ विद्यार्थीले पढाइमा जति बढी आलु अर्थात् शून्य ल्याउँछन्, त्यसको त्यति नै महत्व हुन्छ । अहिलेको युग नै जिरो अर्थात् आलुको हो भन्ने मेरो पनि ठम्याइ छ ।
आलु अर्थात् जिरोको यही महŒवले गर्दा हाम्रो देशको संसद्ले पनि संसद्मा शून्य समय अर्थात् जिरो आवर्को व्यवस्था गरेको छ । बोलचालको भाषामा शून्य समयलाई सुन्ने समय पनि भन्छन् । यो समयमा सभामुख वा सम्बन्धित मन्त्रीले सांसद्हरूले भनेजति कुरा सबै सुन्छन् । कसैले उङेर सुन्छन्, कसैले सुङेर सुन्छन्, कोही मस्त निदाएर सुन्छन्, कोही गाडी कुदाएर सुन्छन् । कसैले हाई काढेर त कसैले र्याल सिँगान बगाएर पनि सुन्ने समयको उपयोग गर्छन् । अब त्यो गजेटजस्तो लाग्ने बजेट अपरिवर्तनीय भए पनि त्यसमा पनि सुन्ने समय राखिएको छ । विना अर्थका अर्थमन्त्रीले भाषण गरेपछि सुन्ने समयको प्रबन्ध गरिन्छ । सके मन्त्रीले, नसके सभामुखले ध्यानपूर्वक सुन्छन् । अरू वेला मन्त्री र सांसद्को र्याङ्ठ्याङ् नमिले पनि सुन्ने समयमा कुरा सुन्दिन्छन्, यो कम ठूलो उपलब्धि होइन । यस्ता उपलब्धि हाम्रो संसद्ले यति गर्यो कि न त्यो भनिसाध्य छ, न गनिसाध्य छ ।
ल हेर्नोस् त त्यत्रो धनी देश चाइनाको राष्ट्रपतिले मासिक तलब ३५ हजार मात्र पाउँछन्, हाम्रा मन्त्रीले लाख र राष्ट्रपतिले भत्ता र सुविधाबाहेक १ लाख ३० हजार पाउँछन् । अझ त्यो घुस र कमिसनको त हिसाब जोडेकै छैन । फेरि हाम्रो संसद्ले देशमा सम्वृद्धि ल्याउन कम्मर कसेको कस्यै छ । माथि कम्मर कस्दा तल कन्धनी चुँडिएर लगौँटी खुस्किँदासम्म पनि कम्मर कसेका कस्यै छन् । बाहिरबाट कस्दा देखिएला भनेर भित्रपट्टि कम्मर कस्छन् हाम्रा नेता, मन्त्री र सांसद्हरू । हाम्रो गाउँघरतिर पटुकाले कम्मर कसेपछि खुर्पेटो, खुकुरी वा हँसिया भिरेर मेलापात जान्छन्, ठीक यसरी नै हाम्रा सांसद् वा मन्त्रीहरू कम्मर कसेपछि पेस्तोल, छुरी र कसै कसैले रड पनि घुसार्छन् ।
देशमा सम्वृद्धि ल्याउन यसरी अहोरात्र खटिरहेका छन् हाम्रा माननीयहरू । पहिले पहिलेजस्तो सडक आन्दोलन गर्दा झोलामा ढुङ्गा, इँटा हालेर हिँड्नुपर्ने अवस्था अहिले छैन, यसमा पनि हाम्रा नेताजीहरूले छलाङ् मारिसकेका छन् । देश गरिब भए पनि, जनता भोकै मरे पनि सांसद्, मन्त्रीहरूको बन्दोबस्तीमा कमी नआओस् भनेर हाम्रो संसद्ले राम्रो व्यवस्था गरेको छ । यसो भत्तासत्ता पचाउनै भए पनि सुन्ने समयको व्यवस्था गरेको छ । कार्यान्वयन नै नहुने कुराको व्यवस्था गरेको हुँदा यसलाई जिरो आवर् भनिएको हुन सक्छ । भनेका कुरा सुन्ने र जुरुक्क उठेर हिँड्ने भएकाले यसलाई जिरो आवर् भनिएको होला भन्ने मेरो अनुमान छ । जे भए पनि जिरो आवर्को मान्यता जिरोभन्दा कम छैन । जिरो भनेको मसलाचाहिँ होइन, सुन्ना हो, सुन्नालाई नेपालीमा आलु भन्छन्, आलु हाम्रो देशको सरकारी पक्षले मानेको मुख्य तरकारी हो ।
अब जिरो र आलु कसरी एउटै हुन सक्छ भनेर प्रश्न गर्नसक्नु हुन्छ, शब्दमा भिन्न भिन्न देखिए पनि गुणमा उस्तै उस्तै छन् । जसरी देशमा आलु राष्ट्रिय तरकारी छ, अहिले यति महँगो छ कि, आलु खाएको भन्यो कि भीआइपी भइन्छ, त्यसरी नै सांसद् र मन्त्री भन्नेबित्तिकै देशको सर्वोच्च व्यक्ति भन्ने बुझिन्छ । कानुनभन्दा माथि कोही छ भने उनीहरू नै छन् । हाम्रो देशमा ईश्वरलाई पनि कानुन लाग्छ । तर सांसद्लाई लाग्दैन, मन्त्रीलाई लाग्दैन । लाग्यो कि त्यो रहँदा पनि रहँदैन । संविधान पनि उनीहरूका लागि आलुबराबर हो ।
आलु बोक्रा ताछेर खाए पनि हुन्छ, नताछी बुत्याए पनि हुन्छ । हो माननीयहरूका लागि कानुन त्यस्तै कुरा हो । इँटाभट्टामा मान्छे पोले पनि, कसैलाई सेरेर मारे पनि, कसैलाई खेदी खेदी मारे पनि, कसैलाई गोदी गोदी मारे पनि खतबात लाग्दैन । जस्तै कसैले आलु चोरिहाले पनि उसलाई चोरको दोष लाग्दैन, जाबो आलु भनिन्छ, हो, त्यस्तै माननीयभन्दा माथि रहेका कसैलाई पनि कानुन लाग्दैन, लौ लागिहालेछ भने पनि राष्ट्रपिताले छेकिदिने चलन छ । अब चाइञ्जो राष्ट्रपिता भनेपछि उनीहरूका पनि पिता हुन्, पिताले पुत्रलाई कानुन नलाउने हाम्रो राष्ट्रिय संस्कार वा पद्धति पनि हो । कसैले आफ्ना छोराछोरी थुनाएको तपाईंलाई थाहा छ ? अहँ छैन । फेरि ती मार्ने, कुट्ने, काट्ने नेपाली नै हुन्, उनीहरूले पनि देश विकासमा महत्वपूर्ण योगदान दिएका छन् । खसी काटिरहेको बगरेले पनि छ्याप्लाक्कै मान्छे ढाल्न सक्तैन गाँठे, त्यस्तो शूरवीर र साहसी मान्छेलाई कानुन लाउन पनि त भएन नि, हाम्रा राष्ट्रपिताले यस्तोमा जोशका साथ होस् पुर्याउने गरेका छन् ।
अब त्यो सुन्ने समयमा माननीयहरूको महत्वपूर्ण काम भनेको छेउछाउमा बसेका भए यसो संवेदनशील अङ्गतिर हात लैजानु, कोट्ट्याउनु, दूरी छोट्ट्याउनु पनि हो । गणतन्त्र आउँदाआउँदै त माननीयहरू बोका नै थिए, पछि दलहरूले खुइल्याएर खसी भए । खसी भएपछि सबै बसीबसी गर्ने बानी बस्यो । अहिले त सुन्ने समयमा रिसोर्टतिर धाइरहनु नपर्ने भएको छ, बसी बसी नै सबै कामकला फत्ते हुने प्रबन्ध गरिएको छ । सुन्ने समयको व्यवस्था भएपछि अरू वेला नाकमुखै नदेखिने माननीयको पनि नाक मुख देखिन्छ, रोस्टममा उभिएर बोल्दा भित्री कट्टुको बिजोग हुने गरेको पनि चर्चा चल्ने गर्छ । देश सम्वृद्ध गर्ने अभियानमा लाग्दा कट्टु त के सुरवाल नै फुस्किए पनि पर्वाह गर्न हुँदैन भन्ने माननीयहरूलाई राम्रो थाहा छ । यस्तो अवस्था नआओस् भनेर महिला माननीयले चाहिँ प्याड झोलामा हालेर बोक्छन् रे ! पहिले पहिलेजस्तो आजकाल लगौँटी लाउने चलन छैन । सायद यसले विकासको छलाङ् मार्न बाधा दिएकाले होला, लाउनै छाडिदिए । हुन सक्छ, विकासमा बाधा नआओस् भनेर भित्री कट्टु पनि लाउन छाडे कि जस्तो पनि लाग्छ । अब यो भित्रको कुरा बाहिरकालाई थाहा हुने कुरो पनि भएन ।
त्यसो हुँदा भित्रका कुरा भित्रै छाडिदिएँ मैले । बाहिरचाहिँ दिनभरि सभाको काम सकेर साँझतिर भूतपूर्व प्रेमिकाको घरतिर पस्ने पनि चलन छ । प्रेमिकाको पोइ भनाउँदो जिल्लातिर गएको छ भने सभामुख प्रेमिकाकै घरतिर बस्ने पनि प्रचलन छ । अँ, भन्नु होला, प्रेम पनि भूतपूर्व हुन्छ र ? अभूतपूर्व हुने बाहेकका सबै कुरा भूतपूर्व हुन् । ल हेर्नोस् त, भूतपूर्व प्रधानमन्त्री, भूतपूर्व माननीय वा सभामुख, अब पूर्व भनेको पहिले र भूत भनेको ठ्याक्कै तर्साउने हो । पहिलेका तर्साउने अहिलेका मन्त्री हुन् भन्ने भूतपूर्वको अर्थ हो । प्रज्ञामा हेर्नोस्, परज्ञा भनेजस्तो छ, सञ्चारभन्दा भन्सारजस्तो सुनिन्छ, स्वास्थ्य मन्त्रालय भन्दा स्वास्नी मन्त्रालयजस्तो बुझिन्छ, सांसद् भन्यो भने खाम्सद् र मन्त्री भन्यो भने हन्त्री भनेजस्तो लाग्छ ।
आजकाल त सञ्जालमा हेर्नु भो भने खतरालाई खत्रा लेखिएको भेटिन्छ, नलेखे पनि युनिकोडले बनाइदिन्छ । महले त माननीयलाई ताननीय नै बनाइदिएका छन् । गाउँले भाषामा मान्नेज्यू पनि भनिन्छ । सबैले मान्ने भएकाले मान्ने भनिएको होला । यो मेरो ठम्याइ हो ।
कन्दै र भन्दै जाँदा गन्थन ज्यादा भएछ । तर मैले यो सबै सुन्ने समयको उपयोग गरेको हुँ, मैले नसुन्ने समयको चर्चा गरेकै छैन । सबै सुन्ने र सुनेर छाडिदिने कुरा हुन् । गोष्ठीमा गयो कविता सुन्यो हिँड्यो, रेडियोमा मन्त्रीको भाषण आउँछ, सुन्यो छोड्यो । अहिले सबैका मुखबाट समाजवाद सुनिन्छ, पहिले पहिले हर मान्छे जनवादको कुरा गर्थे, सायद जनवाद आएर हो कि भन्नै छाडिदिए ।
आजकाल त जसका मुखमा पनि समाजवाद छ, सुन्ने कुरा पनि समाजवादै छ, भन्ने हो भने सुन्ने समयमा सुन्ने पनि समाजवादै हो । सुन्ने समयलाई अर्को भाषामा फुर्सदको क्षण भन्न पनि सकिन्छ । मैले त्यही फुर्सदको समयलाई गन्थनको रूपमा यति लेख्ने जमर्को गरें, मलाई आशा छ तपाईंहरूले पनि सुन्ने समयको उपयोग गरेर यसलाई सुन्ने कोसिस गर्नु हुनेछ । सुन्नेलाई सू उनको माला भन्नेलाई भाउन्नेको माला, यो लेख सिधै बानेश्वरको संसद् भवनभित्र जाला, सक्नेले खाला, नसक्नेचाहिँ मरेर जाला । यत्रैसित् । जदौ ।
०००
महाकवि आश्रम, हाल बेघर
