इन्दिरा चापागाईंस्वास्नी महात्म्य
छोडेर हिँड्ने नै मूर्ख हुन् । तँ पनि मूर्ख भइस् मैले त यसो नगरौँ भनेको छोड्दै छोडिनन् । म सधैँ त राख्दिनँ । कुमार केटो विहे गर्नु परेन त्यसकारण जति चाँडो सक्छस् । मबाट तेरी स्वास्नी झिकिदे त ।
इन्दिरा चापागाईं :
जवानीमा पाइला टेक्दै गर्दा जो देख्यो त्यही राम्री लाग्दोरहेछ । त्यतिले मात्र कहाँ सन्तोष हुनु, राम्री जति सबै मेरी बनाउँन मन लाग्थ्यो । कति वटी राम्रीलाई सिठी बजाउँदा चप्पल खाएँ भने कति राम्रीलाई बसमा यसो स्पर्श गर्दा गाली बेइज्जती पनि पाएँ । त्यसैले स्वास्नी पनि नपाउनु चप्पल र गाली मात्र खानु कति पीडादायी हुन्छ भन्ने बारेमा म एक हप्तासम्म रोचक प्रवचन दिन सक्छु । तर प्रवचनले मात्र के गर्नु मलाई त स्वास्नी पो चाहिएको हो । यसरी भएन एउटी कनपारामा लिखा परेकी भए पनि जवानीले हिस्सी परेकी आफ्नो जीवनमा भित्र्याउनु पर्यो भनेर आमासँग भने । बुहारी पाउने कुराले आमा मख्ख परिन् । म ढुक्क परेँ । आमाले बुबालाई ‘लौ न छोराको बिहे गर्दिनु पर्यो, छोराले पनि रहर गरेको छ’ भनेकी मात्र के थिइन् बा आक्रोशले गर्जिए ।
‘ए यो सुकुले डुकुलण्ठुलाई पाल्न त करै लाग्यो । अब मैले यसकी स्वास्नी समेत पाल्नु पर्ने ? कमाइ धमाइ केही छैन स्वास्नी चाहिने, कही नभएको बेसरम खाइघसुरो । सुन्न नसकेर जस्केलाबाट खुसुक्क बाहिरिएँ । ‘बेरोजगारलाई स्वास्नी चाहिँदैन भनेर कुन धर्मशाश्त्रमा लेखेको छ हँ ? कि विज्ञानले प्रमाणित गरेको छ ? बेरोजगारीमा झन् दुःख पीडा बाँड्न स्वास्नी चाहिन्छ । बेरोजगारीमा झन् स्वास्नी चाहिन्छ भनेर कोरोनाकालमा प्रमाणित भएकै छ नि । कुन जमानामा छौ ?’ भनेर बाझ्न मन थियो तर जसोतसो मन थामे । हुन पनि न घरबाट बाहिर निस्किन सकिन्छ न त घर बाहिरकीलाई खर्च गर्ने पैसा हुन्छ । अनि उपाय के त भन्दा निर्विकल्प स्वास्नी । यसमा दुई मत नै छैन नि ।
यसो बाटामा हेरेको त तल्लाघरकी मुसी पँधेरा गएको देखेँ र बरू बाटोभरी हेर्छु भनेर त्यतै लागेँ ।
‘तिमी किन मेरो पछि लाग्छौ ए लफङ्गो ? तिमी जस्तो बेरोजगारसँग म मरे पनि पट्टिन्न । तिम्रो कोशिस व्यर्थ छ । त्यसैले तुरुन्त फर्क, मलाई बदनाम हुनु छैन नि’ भन्दै मरिसकेकी मुसीले नराम्ररी गाली गरी ।
धेरै प्रयास गरिसकेपछि बल्ल तल्ल बरडाँडाकी काइलीले ‘ग्रिन सिग्नल’ दिई । त्यही मौकामा भगाइदिएँ । म जस्तो बेरोजगारीसँग बस्न दिन्छन् कि दिँदैनन् भन्ने डर थियो । धन्य फिर्ता चाहिँ लगेनन् ।
‘रहर गरेर विवाह गरिस् ल यहीँ गरी खा’ भनेर कटहरे पुछारको बारीको गह्रो देखाउँदै बाउले छुट्ट्याइदिए ।
‘घरपरिवार सबैको काम गर्नु भन्दा आफ्नै सुखदुःख बाडौँला गरिखाउँला पीर नगर राजा’ कपाल सुमसुम्याउँदै बुढीले भनी ।
ससुरालीबाट सालाहरू बोलाई र सानो टहरो बनाइयो । घरबाट दिएका टुटेफुटेका भाँडा बर्तनले नै काम चलाइयो । जे भए पनि आफ्नी स्वास्नी सबैभन्दा नजिककी हो । आफ्नो आड भरोसा उही त हो, कति असल छ । ऊ जस्ती स्वास्नी पाएकोमा म मख्ख परेँ । स्वास्नीलाई ज्यान छोडेर मायाँ गरेँ । साह्रै जोइटिङ्ग्रे भइस् भनेर आमाले चित्त दुखाइन् । स्वास्नीका मुतबगिस भनेर बाले झपारे । अर्काकी छोरी ल्याएपछि माया नगरेर भयो त, तिमीहरूको जस्तो जमाना हो र ? अहिले दुइजना बराबर हो । दुवैजना मिलेर काम गर्ने हो मैले मनमनमा भने तर बाउआमासँग मुख लागिनँ । साथीहरूले पनि ‘यो सुकुले स्वास्नी छोडैर हामीसँग बोल्न पनि भ्याउँदैन’ भन्दै गिज्याए ।
‘अब तिमीहरु जस्तो लफङ्गो हुने फुर्सद छैन मसँग । बरू तिमीहरू पनि विवाह गर र नयाँ जीवनको स्वाद चाख ।’ मैले भनिदिएँ । उनीहरू गलल्ल हाँसे । हुन पनि वैवाहिक जीवनको सुरुकालमा ‘वनारसका लड्डु’ खुब मीठो भयो । नखाएको भए त कति पछुतो लाग्ने रहेछ ।
समय आफ्नै गतिमा बग्दै गयो । बुढापाकाहरु स्वास्नी ल्याएपछि सुख पाइन्छ भन्थे । विवाह गर्न पाएर म पनि मख्ख परेँ । बुढीले मलाई राम्रैसँग कज्याई ।
‘म त साह्रै थाकेँ राजा, यति लुगा धुनु पर्ने थियो’ मसक्क मस्केर भनी ।
तरुनी स्वास्नीको चाहना बुझ्नै पर्यो । आफ्ना मात्र लुगा धुँदा पुग्थ्यो अब त उसका समेत धुनुपर्यो ।
‘यो चीसोमा भाँडा माझ्न सकिन, हात सबै सुन्नियो हेर त राजा’ भन्दै उसले पोलिसले टिलिक्क टल्काएका बाजका जस्ता नङ्ग्रा भएका मुक्लुक्क परेका कोमल हात देखाउँदै भनी ।
कस्तो माया लाग्यो भाँडा माझ्न पनि पालो दिन थालेँ । यसैबिच उसले हाम्रो सम्बन्धको एक थान प्रमाण पत्र समेत उपलब्ध गराई । सायद मैले उसलाई बढि नै माया गरेछु । उसको स्वभाव पनि ‘औँलो दिँदा डुँडुलो निल्ने’ भनेजस्तो हुँदै गयो । बिस्तारै टाउकामा टेक्न थाली । विवाह गरेको सुरुकालमा चन्द्रमुखी देखिने उसको अनुहार पाँच वर्ष पछि त सूर्यमुखी भयो । जीवनमा सूर्यको प्रकाश नभई पनि नहुने त्यसको ताप सहन पनि नसक्ने भनेजस्तो भयो मलाई त । भनूँ कसलाई भन्नु ? कसले बुझिदिन्छ र ? मनको पीडा । बिस्तारै ऊ सूर्यमुखीबाट ज्वालमुखीमा रुपान्तरण भई ।
‘अब हाम्रो भविष्य बनाउनु पर्छ । तिमी विदेश जाऊ राजा, कि म जाऊँ ? कि दुवैजना जाऊँ ?’ एकदिन उसले भनी ।
‘हैन हैन म जान्छु तिमी यहीँ बस । बुबा आमाको एक्लो छोरो हुँ तिमी एक्ली बुहारी । सँगै नबसे पनि नजिकैबाट बुबाआमाको सन्चो बिसञ्चो हेर्नु पर्छ ।’ मैले भनेँ ।
खासमा उसलाई पठाऊँ कि भन्ने पनि सोचेँ तर यस्ती राम्री छे फेरि फर्केर आउँदिन भनेर डर लाग्यो । ल म जान्छु भनेर मेनपावरलाई पैसा खुवाएँ । चाँजोपाँजो मिलाएँ र छ महिनापछि बल्ल तल्ल खाडीमुलुक उडेँ । पढ्ने बेलामा गुच्चा खेल्नाले खाडी भासिनु पर्यो एक मनले सोचेँ । प्लेनमा गफगाफ हुँदा थाहा भयो कि मास्टर्स गरेका पनि मसँगै थुप्रै जना थिए । गुच्चा खेलेर सही गरेँछु भन्ने लाग्यो ।
पहिले सल्लाह गरे अनुसार मेरा बुबाआमा हेरेर कहाँ बस्न सक्थी र ऊ । एक महिना पुग्दा नपुग्दै शहरमा डेरा लिएर बस्न थालिछे । ‘छोराको भविष्यको सवाल छ नि राजा, गाउँमा पढाई राम्रो छैन । बरू चाँडै पैसा पठाउनू है एड्मिसन गर्न ढिलो भइसक्यो ।’
मलाई आफ्नो सन्तानको भविष्यको माया लाग्यो । खाइ नखाई पचास डिग्रीको तातो मरुभूमिमा भेडा चराएर पैसा बचाएर पठाँए । कहिले छोरो बोर्डिङमा पढेको भिडियो फोटो पठाउँथी र म मख्ख पर्थेँ । अनि झन बढी समय खट्थेँ कमाइ बढाउँथेँ र उसलाई पठाउँथेँ ।
‘तातो घाममा बाबुलाई स्कुल पुर्याउन जान गाहरो भयो राजा मलाई । एउटा स्कुटी किन्छु है’ भनी । नाइँ भन्न सकिनँ र पैसा पठाइदिएँ । बिस्तारै उसले आफ्नो भेषभुषा पनि परिवर्तन गरी । टिमिक्क पारदर्शी लुगामा हाइहिल जुत्ता लगाएको अनि कपाल रङ्गाएर हरियो पहेलो बनाएको मलाई पटक्कै मन परेन । तर विरोध गर्न पनि सकिनँ ।
‘गाउँ समाज र आफ्नो इज्जतको ख्याल गर है प्यारी । कसैले तिम्रो कुरा काटेको सुन्न नपरोस् नि’ भनेँ ।
‘तिम्रो दिमागमा के भरिएको छ ? जमाना अनुसार पो चल्नु पर्छ त राजा लगाएको लुगामा मान्छेलाई मूल्याङ्कन गर्न मिल्छ र ? तिमीलाई मेरो विश्वास छैन ?’ भनी ।
विचरा म, ‘हो त नि’ भनेर आस्वस्त भएँ ।
सात कक्षामा तीन पल्ट फेल भएकी गोबर गणेश, यस्तो राम्रो बोल्न जान्ने भएकी देखेर अचम्म पनि लाग्यो । शहरको सङ्गत र खाडीको पैसाको कमाल हो भन्ने सोचेँ र मनमनै खुसी भएँ । खाडीमा पसिना बगाएको तीन वर्ष भएपछि घर फर्किन लागेको कुरा सुनाएँ ।
‘अहिले नआऊ अब तीन वर्ष दुःख गर न राजा, यसो सदरमुकाममा एउटा घडेरी जोड्नु पर्छ अथबा सानो घर किन्नु पर्छ । बुबा आमा ल्याउँनु पर्छ । एउटा सानो पसल खोल्नु पर्छ । त्यती भएपछि हाम्रो भविष्य राम्रो हुन्छ । म पनि त यहाँ दुःख गरिरहेकी छु नि’ उसले भनी । म मख्ख परेँ । विश्वास गरेँ ।
मेरो मिल्ने साथी शहरमा व्यापार गरेर बसेको थियो । मैले उसलाई मेरा परिवारको हेरविचार र सरसहयोग गर् है साथी भनेको थिएँ । बुबा विरामी हुँदा उसैका खर्चले निको पारेर पठाएको थियो । समयमा पैसा नपुग्दा छोराको स्कुलको खर्च समेत उसले तिरिदिएको थियो । यस्तो भरलाग्दो साथी पाएकोमा म निकै खुसी थिएँ । फर्केर गएपछि उसको गुन राम्ररी तिर्ने कल्पनामा रमाएको थिएँ ।
बुढीको फोन नआएको झण्डै एक हप्ता भयो । आफूले गर्दा पनि स्वीच अफ । म्यासेन्जर पनि अफलाइन छ । छोराको पनि न्यास्रो लागिसक्यो । लौ न के भयो भनेर आत्तिएँ । बुबाआमालाई पो केही भयो कि भन्ने डर पनि लाग्यो । व्यापारी साथीको पनि फोन लागेन । गाउँको साथी शेखरलाई सोधेँ ।
खबर त्यती राम्रो त छैन यार के सुनाऔँ । छिटो भन् न यार के हो कुरा काकाकाकी पनि रोइरहनु भएको छ । सबै सम्पति र छोरो समेत लिएर भाउजू हराउनु भएको छ । यतिकैमा व्यापारी साथीको भिडियो कल आयो उसले भन्यो । गाडी किनेर साथीलाई दिनु र विहे गरेर स्वास्नी छोडेर विदेश हिँड्नु उस्तै हो भाइ फर्किँदा न गाडी सही सलामत हुन्छ न स्वास्नी । छोडेर हिँड्ने नै मूर्ख हुन् । तँ पनि मूर्ख भइस् मैले त यसो नगरौँ भनेको छोड्दै छोडिनन् । म सधैँ त राख्दिनँ । कुमार केटो विहे गर्नु परेन त्यसकारण जति चाँडो सक्छस् । मबाट तेरी स्वास्नी झिकिदे त । धम्कीपूर्ण भाषा बोल्यो ।
अहिले भने मलाई ‘वनारसका लड्डु’ खाएकोमा खुब पछुतो लाग्यो । अब बाँकी चाहिँ निल्ने हो कि ओकल्ने मैले केही सोच्न सकिनँ ।
०००
हाल सूर्यविनायक न. पा. भक्तपुर
