केशवराज पिँडालीआफ्ना बारेमा आफैँ बक्नुपर्दा
एउटा सिर्जनशील साहित्यकारका लागि अन्धो भएर बाँच्नु कम कष्टकर त अवश्यै पनि हुने हैन । तर रोएर कराएर पनि त आँखाको ज्योति मैले पाउने होइन । व्यर्थै म अहिलेदेखि नै किन कल्पन थालुँ ?
केशवराज पिँडाली :
मेरो जन्म १९७१ साल माघ १६ गते यसै काठमाडौंमा भएथ्यो । यसो हिसाब गरेर हेर्दा त यो २०५० साल माघ १६ गते म त पूरै ७९ वर्ष पूरा गरी ८० वर्षमा पो टेक्न पुगिसकेछु । अचम्म लाग्छ, यति धेरै वर्ष कति छिटै मिलिक्क भएर बितेछन् । म बूढो भएँ, अब काम गर्न सक्दिन, जाने बेला भई नै पनि सक्यो भनेर निष्क्रिय भई बस्न मैले कहिल्यै चाहिनँ । मेरो लामो जीवनको मूल कारण शायद मेरो अहिलेसम्मको यही त्रियाशीलता नै हो कि ?
म यो पनि भन्दिनँ म ८० वर्षको भइसक्दा पनि २५ वर्षको युवा सरह नै बलियो र सक्रिय छु । उमेर अनुसारको शैथिल्य व आइनै हाल्दछ । मनमा शैथिल्य नआओस्, बस् यत्ति भए जीवन कष्टकर हुँदैन र सुखको अनुभव भई बाँच्न सजिलो हुन्छ ।
मानिसहरू प्रायः मसँग सोध्ने गर्दछन् के खाएर यति लामो उमेर पाइस् ? उही त हो नि औसत नेपालीले जे खान्छन् त्यही दाल, भात र तरकारी । अनि आय अनुसार दूध, दही, माछा, मासु । म आफूभन्दा माथिल्ला स्तरका सम्पन्न व्यक्तिहरूलाई हेरेर आफ्नो अवस्थालाई लिई कहिल्यै कल्पिन । सधैँ आफू भन्दा तलकालाई हेरेर सन्तोष लिने गरेको छु र आनन्दमा छु । अखबार चलाएको छु । ५/६ घण्टा कार्यालयमा गएर बस्दछु । सकेको काम गर्छु । के खाऊ के लाऊको समस्या छैन । कसैको ढोका धाउने गरेको छैन । बिहान २ घण्टा जति घरमा बसेर साहित्यिक कृतिहरू पनि तैयार पार्दछु । जनता बडा चाखले पढ्दछन् । तिनवाट जुन आदर, सम्मान र प्रशंसा पाउने गरेको छु त्यो नै मेरा लागि बाँच्ने र अरू लेख्न उत्प्रेरित गर्ने सम्वल हुने गरेको छ । म रोई रोई बाँच्न चाहन्न । खुशी खुशी नै बाँचिरहेछु ।
मलाई खास त्यस्तो रोग पनि केही छैन । ‘गाउट’ ले भने बराबर सताउने गरेको छ । डाक्टरहरूको भनाइ छ ‘गाउट’, ‘रिउम्याटिज्म’ सम्पन्न मानिसलाई लाग्ने रोग हो रे । गरिब गुरुबालाई यसले छुँदैन रे । भनाइको अर्थ के हो त भने यो रोग प्रायः गरी धेरै ‘प्रोटिनस’ (पौष्टिक) खाना खाने व्यक्तिलाई हुन्छ । ठीकै छ, गुठिल नभए पनि सम्पन्नताको धाक दिन सकिने रोग एउटा त पाइएछ । २०२६ सालतिरको कुरो हो । म तिनताक कलकत्तामा थिएँ । २०१७ साल पुष १ गतेको राजनैतिक महामारीबाट बच्न टाप कसेर कलकत्ता पुगी लाहुरे बनेको थिएँ । त्यसदिन बिहान उठेर खाटबाट तल ओर्लन खोज्छु त दाहिने खुट्टाको बुढी औँलो त सुन्निएर पाकेको गोलभेँडा जस्तो भई टन्टन् टन्किरहेको । लाग्यो, लो मार्यो, पक्डेछ फेरि गाउटले । यो पाजी गाउट भन्ने रोग यति बदमास छ यसले एकबाजी समातेपछि फेरि जीवनभर छोड्दैन । यसले ध्याच्च-ध्याच्च दुःख दिई नै रहन्छ । फेरि यो चलाख यस्तो हुन्छ, यो प्रायः राति निदाएको बेला लुसुक्क आएर शरीरका तल्ला जोर्नीहरूमा चोर पसे झैं खसुक्क पस्ने गर्दछ । अनि त बिहानीपख बिउँझेर हेर्यो, कहिले घूँडा, कहिले गोलिगाँठा त कहिले औँला सुन्निएर कर्कर् दुखिरहेको हुने ।
डाक्टर लिन पठाएँ । उनी आए । सोधेँ, “डाक्टर ! गाउट भयो । के औषधि खाने ?”
उनले झौलो यसो हेरे, छामेर औषधि लेखिदिए । अनि सोधेँ पनि “तपाईंका बाबु, बाजेलाई पनि थियो यो रोग ?”
मैले भनेँ “डाक्टर ! के रोग पनि आनुवंशिक हुन्छ ? बाबु, बाजेलाई भएको रोग उत्तराधिकारमा सन्तानले लिनै पर्छ ?”
उनले मुसुक्क हाँसेर भने “सम्पत्ति मात्र लिन्छु रोग चाहिँ लिन्न भन्न पाइन्छ त ?”
मैले फेरि सोधे “उमेर पनि आनुवंशिक हुन्छ त ?”
उनले भने “अधिकांश हुन्छ ।“
यति भनेर डाक्टर हिँडी पनि हाले । अनि यता म सोच्न थाले के त उसो भए मेरो जानेबेला भयो अब ? डाक्टरका अनुसार त भयो, किनभने मेरा बाजे र बाबु दुवै ठीक ५५ वर्षको उमेरमा परमधाम भएथे । म पनि अहिले ५५ को भएँ । तर इलामका ज्योतिषी गजाधरले त मेरो मृत्यु ७४ वर्षको उमेरमा हुन्छ भनी लेखेरै दिएका छन् । तर म भने अझ बढी बाँच्न चाहन्छु । हेरिहालौँ न त ज्योतिषी गजाधर, डाक्टर र ममा कसले जान्दोरहेछ ।
२०१६ सालतिरको कुरो हो । इलामका एकजना ज्योतिषी गजाधर प्रधानमन्त्री विश्वेश्वरप्रसाद कोइरालाकहाँ बराबर आइरहन्थे । उनले मातृकाप्रसाद कोइरालालाई २ पटक प्रधानमन्त्री हुने भविष्यवाणी गरेका रहेछन् । त्यो मिलेछ पनि । त्यसैले कोइराला निवासका आइमाईहरूमा उनको ठूलो भाउ थियो । तर बी. पी. लाई भने यस्ता कुरामा कति पनि विश्वास थिएन । गजाधरलाई पनि यो थाहा थियो ।
उनी प्रधानमन्त्री निवास धाउनाको कारण चाहिँ अर्कै थियो । उनी उनका छोरालाई जागीर दिलाउन चाहन्थे । तर उनका छोरालाई जागीर दिन नसकिने त्यस्तै कारण थियो । त्यसैले प्रधानमन्त्रीले पन्छाउनको लागि एक दिन उनलाई भनिदिनुभयो “जागीरको कुरो त मसँग होइन मेरो निजी सचिवसँग यो भन्नुपर्छ त ।” बस अनि के थियो ज्योतिषी त मेरो हिल्ला लागि हाले ।
उनले यो पनि थाहा पाएछन् प्रधानमन्त्री जस्तै प्रधानमन्त्रीको निजी सचिव पिँडाली पनि नास्तिक छ । ज्योतिषविद्या, भूतविद्या, प्रेतविद्या, टुनामोहनी आदिमा विश्वास गर्दैन । अनि सोध्दै खोज्दै पुगेछन् मेरो घर र हात पारेछन् मेरी पत्नी दुवैजनाको चिना । विशद अध्ययनबाट दुवैको जीवनभरको फलाफल लेखेर बुझाई पनि दिएछन् । एकदिन पत्नीले उक्त फलाफल देखाइन् पनि । पढ्छु त मलाई त उनले पलङमा बसेर खाने चमत्कारी भाग्यको मान्छे पो बनाइदिएछन् । अनि आयु कति दिएछन् त भनेर यसो हेर्छु त ७४ वर्ष दिएका रहेछन् र अन्तिम २ वर्ष त मलाई विधुरावस्थामा पो डल्याइदिएछन् । अर्थात् म बहत्तर वर्षको पुग्नासाथ मेरी पत्नी भगवानकी प्यारी हुने भइछन् ।
तर मेरा सम्बन्धमा उनले भविष्यवाणी गरेको कुनै कुरा पनि त मिलेन । ७४ वर्षको उमेरमा मर्छस् भनेर लेखेका थिए । त्यो सीमापार गरेर अगाडि बढेको पनि आज पाँच वर्ष बढी भइसक्यो । मेरी पत्नीलाई उनले आज भन्दा सात वर्ष अघि नै जानुपर्ने तुल्याएका थिए । तर उनी त झन् “श्रीमान् ! पहिले तिमी, अनि मात्र म” भने झैँ गरी झन् झन् बलियी पो हुँदैछन् । यसैगरी उनले मसाई बुढेसकालमा पलङमा बसीबसी खाने अपाङ्ग जस्तो बनाइदिएका थिए । त्यसको विपरीत म त झन उल्टै दिनको ५।६ घण्टा कुर्सीमा बसी काम गरेर खाने सक्रिय मान्छे पो भएँ ।
भनाइको तात्पर्य के त भने अति महत्वाकांक्षी बनेर सदा असन्तोषी भई बाँच्न मैले चाहिनँ । मेहनत गर्न छोडिन । परिश्रमबाट जो प्राप्त भयो त्यसैमा रमाएँ । “यत्ने कृते यदि न सिध्यति कोऽत्र दोष” मेरो मूल सिद्धान्त नै यही रहेर आएको छ ।
स्कूली शिक्षा त पूरा गरेँ तर कलेजको दैलोसम्म पनि पुग्न चाहिँ पाइन । जागीरमा लागे । त्यसै समय साहित्यमा पनि लागे । मेरो सबभन्दा ठूलो शोख पुस्तकहरू किन्नु र पढ्नु रहेर आएको छ । म आफ्नो कमाइको झन् तीन भागको एक भाग यसैमा खर्च गर्दछु । पढ्नु, लेख्नु, बस मेरो फुर्सदको अधिकांश समय यसैमा खर्च हुन्छ । यसो सम्झन्छु म साहित्यमा लागेको पनि पूरै ५६ वर्ष भएछ । अझै थाकेको छैन । शरीरमा केही शैथिल्य आएता पनि दिमाग र कलममा अझै शैथिल्य आएको छैन । साहित्य लेखनबाट जीवन वृत्ति चल्ने भइदिएको भए म अझै कति लेख्ने हुँदो हूँ ।
यस धरातलमा म अलि चाँडै नै आएछु कि क्या ? देश समृद्ध भइसकेपछि र जनताको साक्षरता शत प्रतिशत पुगिसकेपछि आएको भए अनि पो म पनि विश्वका समृद्ध देशका साहित्यकारहरू साहित्यको साधनबाट सम्पन्न भए झैँ सम्पन्न हुने थिए । मैले यसो भनेर आफ्नो वर्तमान जीवनप्रति असन्तोष गरेको होइन । म आपतो जीवनप्रति पूर्ण सन्तुष्ट छु । देशका औसत नागरिकलेभन्दा बढी सुविधा मैले भोगेको छु । आफ्नै अध्यवशायबाट अंग्रेजी, हिन्दी, बङ्गाली, उडिया र नेवारीको मलाई राम्रो ज्ञान छ । भारतका विभिन्न माग, श्रीलङ्का, रसिया, फ्रान्स, संयुक्त राज्य अमेरिका, क्यानडा र डेनमार्क आदि देशहरूको निकै पटक भ्रमण पनि गरिसकेको छु । यसरी ७६ वर्षको जीवनमा यसो फर्केर हेर्दा असन्तोष लिनु पर्ने ठाउँ कहीँ पनि त म भेट्टाउन्न । शायद मैले सुख बोध गर्नुको कारण पनि सन्तोवम् परम् सुखम’ यही नै हुनु पर्दछ ।
हो यता आएर भने एउटा कुरोले मन अलि बिथोलिन थालेको छ । अन्धो हुने पीडा-बोधले, यता केही विचलित तुल्याउन थालेको छ । ‘म्याग्निफाइड ग्लास बिना पढ्न त नसक्ने नै भइसकेको छु । दिल्लीका तीन तीन आँखाका डाक्टरहरूले मेरो आँखाको उपचार भारतमा हुन नसक्ने ठोकुवा गरिसकेका छन् । एउटा सिर्जनशील साहित्यकारका लागि अन्धो भएर बाँच्नु कम कष्टकर त अवश्यै पनि हुने हैन । तर रोएर कराएर पनि त आँखाको ज्योति मैले पाउने होइन । व्यर्थै म अहिलेदेखि नै किन कल्पन थालुँ ? युरोप, अमेरिकातिर पुग्न सके केही हुँदो पनि हो । तर यही पनि त मेरा लागि आकाशको फल हो ।
०००
‘उन्नयन’ १३, केशवराज पिँडाली विशेषाङ्क (२०५०)
