नेपाली हास्यव्यङ्ग्य अनलाइन पत्रिका

शेषराज भट्टराई

बजारमा अहिले सबै कुरा सस्तो छ । मान सम्मान त झन सित्तैमा मिल्ने भएर होला अचाक्ली सस्तो छ । नाकाबन्दी र भूकम्पले ध्वस्त बनाउँदा बजारका व्यापारीले पनि खाद्यान्नको भाउ बढाएर महँगो तिरेर भए पनि सामान उपलब्ध गराए बापत तिनै तस्कर लुटेरा ठगहरू सम्मानित भएका थिए । ऊ बेलामा २ वटा गैँडामा नआउने रातो दाल अहिले तीन बिसमा आउँछ । अहिले तीन बिसमा रातो दाल बेच्ने व्यापारी भन्दा दश विसमा बेच्ने व्यापारीले सम्मान पत्र, दोसल्ला, खास्टो, पुष्प गुच्छाले सम्मानित भएको थियो । समयसँगै मान्छेका यावत गतिविधिले पनि काँचुली फेर्दो रहेछ । अहिले मान्छेले मान्छेलाई गर्ने मान सम्मानले बजार पिटेको छ । अहिले जेठा कान्छा, जेठी कान्छी सबै सम्मानित हुन पाएका छन् । सम्मानको स्वाद सबैले चाखेका छन् । जिब्रो फड्कारेका छन् र सानको सिउर हल्लाएका छन् ।

असल उन्नत स्तरको काम सधैँभरि मरी मरी घरीघरी गरिराखेछ भने त्यस्ता पाइनदार पौरखीलाई सम्मानको झटाराले हान्नै पर्छ । मान्नै पर्छ । तर अहिलेको समाजले सम्मानलाई यति सस्त्यायो त्यसको लेखा जोखा कसले गर्ने ? सबैलाई सम्मानित हुँदै ठिक्क छ ।

सम्मानको सीमै छैन । बिहान बिहान जाँगरका साथ उठ्यो भने पनि सम्मान, भात खाएर चुठ्यो भने पनि सम्मान । हाँडीमा मकै भुट्यो भने पनि सम्मान, मान्छेलाई बेस्मारी कुट्यो भने पनि सम्मान । सम्बन्ध जोडिए पनि सम्मान, सम्बन्ध छोडिए पनि सम्मान । जेल नेल खाएर तेल निस्किए पनि सम्मान । भ्रष्टाचार गर्नेलाई पनि सम्मान र भ्रष्टाचार गराउनेलाई पनि सम्मान । चोर्ने, लुट्ने, ढाँट्ने, ठग्ने, डाका, पटाहा, जड्याहा, जुवाडे सबै सम्मान लिने र दिने ऐंचो पैंचोमै रमाए पछि सम्मानको मान मनितो कसले गर्ने ? सम्मानको त्यो भार र भकारीलाई कता बिसाउने, कसरी बिसाउने, कहाँ थन्क्याउने ? सुदुर भविष्य खातिर के चिताउने ? सन्ततिलाई के सिकाउने ? वास्तवमा सम्मान त ओजस्वी, गर्भिलो, गहकिलो र किलो जस्तै दरो भरपर्दो हुनु पर्ने होइन र ?

सम्मान कोठीमा फिजाइएको तरुनी तन्नेरीको वैंस जस्तो हल्का र सस्तो हुनु हुँदैन । सम्मान जस्तै अपमान पनि आफ्नो थान्कामा हुन्छ । अपमान पनि हल्का र सस्तो हुँदैन । हुनुहुँदैन । फलाम सस्तो हुन्छ ता पनि आफ्नो थान्कामा हुन्छ । सुन महँगो हुन्छ त्यो नि आफ्नो थान्कामा हुन्छ । सुनको काम फलामले गर्दैन भने फलामको काम पनि सुनले गर्दैन । देख्ने इन्द्रियले सुन्दैन भने सुन्ने इन्द्रियले पनि देख्दैन । हरेक वस्तुको मर्यादा, मान, सान आफ्नो ठाउँमा हुन्छ । सबै उत्तिकै मर्यादित हुन्छन् । नाकले गन्ध पत्ता लगायो भनेर नाकै छोपिने गरी सम्मानको माला पहिर्‍याउने तर देख्ने आँखा र सुन्ने कानलाई विस्थापित गर्न मिल्छ ? यी पनि आफ्नो ठाउँमा ठिक छन् । यिनले पनि सम्मान पाउनुपर्छ । समाजमा नेताको गलाभरि माला र अँगालाभरी सम्मान पत्र हुन्छ भने अन्य क्षेत्रमा योगदान पुर्‍याउने कार्यकर्तालाई किन तिरस्कार ? छि छि दुर दुर के का लागि ? सम्मानित हुन्छन् भने राम्रोसँग मसला मोल्ने ज्यामी र मिस्त्री सम्मानको समान हकदारी हाम्रो समाजमा किन हुँदैनन् ? मिस्त्री मात्र किन सम्मानित हुन्छ ? पसिनाको समान मूल्याङ्कन हुन नसक्दा समाजमा विभेदका जरा मौलाएका छन् । लैङ्गिक विभेदले शिर उठाई रहेको छ । पैसाको पहुँचमा सम्मानको बाढी उर्लिरहेको छ । सम्मानित व्यक्तित्वलाई एउटा कुराको हेक्का छैन झैँ लाग्छ । किनुवा सम्मानबाट झिनुवा स्वाद मिल्न सक्दैन । यस्ता सम्मानले समाजका आँखामा आफ्नो बडप्पनको स्वाद आफूले मात्र ग्रहण गर्नु हो । आफू मिठो मसिनु मक्र्याइ राख्ने निरीहलाई थर्काइ राख्ने आधुनिक जनप्रतिनिधि र समाजको सिद्धान्त कालान्तरका लागि फापसिद्ध मान्न सकिँदैन ।

मान्छेका काम फरक भए जस्तै सम्मानका दर्जा पनि फरक हुन्छन् । तर हाम्रो समाजमा कामको मूल्याङ्कन हुँदैन । पैसाको मूल्याङ्कन हुन्छ र त पत्याउनै नसक्ने गोबर गणेशहरू सम्मानित हुने क्रम बढ्दो छ । सम्मान नगदमा कारोबार हुन थालेपछि इमानदार मान्छेले आँखा च्यातेर टुलुटुलु हेर्नु शिवाय के गर्न सक्छ ? सबै नाङ्गो नाच नाचेर स्वाद लिइराखेका छन् भने सज्जनले ओठ लेप्राएर के हुन्छ ? वर्तमान नेपालमा सम्मान सारै सस्तो भएको देख्दा देह त्यसै त्यसै द्रवीभूत भएर आउँछ ।

सम्मान अनुभूत गरिने तत्व हो भने सम्मान पत्र, दोसल्ला, खादा, खास्टो देखाउने जिनिसहरू हुन् । जमाना पारदर्शी भएको हुनाले सम्मान पनि पारदर्शी नै हुन्छ । त्यसैले त सम्मान गोप्यसँग गरिँदैन । देखाएर नै गरिन्छ । तर एउटा स्वाँठका खातिर घनिभूत सम्मान खरिदेर विद्वान्ले घुटुक्क थुक निल्नु नपरोस् समाजमा । सत्पात्रको मान मर्यादामा सम्मान आहुती गरौँ । सही मान सम्मानले कसैको शिर ठडिएर नेटो पनि काट्दैन र लत्रिएर भुइँ पनि छुँदैन । तर अहिले व्याप्त सम्मानको तौर तरिका र झाँकीले स्वयं आयोजक र सम्मानको शिर निहुर्‍याइरहेको छ ।

सम्मानको आशा परिश्रमी र मेहनतीलाई लाग्छ । जाँगरिला मान्छे हतोत्साहित नबनून् भनेर प्रोत्साहन स्वरूप सम्मान गर्ने गरिन्छ तर यहाँ कामचोर, अल्छी, घुस्याहा, छुस्याहाले सम्मान पड्काइ रहेका छन् । कुरौटे नारदले सम्मान थापिरहेका छन् । सत्सङ्ग, महापुराण, भागवत कथा वाचनको द्रव्य सङ्कलन हर्कबढाइमा आधुनिक दानवीर कणर्हरू दुई चार हजार फालेर आफ्नो नाक उँचो बनाइ रहेका छन् । खास्टो, सम्मान पत्र, दोसल्ला र नागरिक अभिनन्दनको भागिदार ठान्छन् । दिने, लिने दुवै काँटाका सज्जनहरू ठूलै तामझामका साथ सम्मानको बजार विस्तार गर्दै जाँदा सम्मान एकाएक सस्तो बन्न पुगेको छ । सस्तो चिज सबैले खोकिलामा हाल्न रुचाउँछन् । तर त्यसको दुरगामी असर प्रभावका बारेमा कसैले सोच्दैनन् । त्यसैले भन्ने गरेका होलान् “सस्तो बेसाहाले पखाला लगाउँछ ।”

सम्मानले सम्मानित व्यक्तित्व र देशले पनि सम्मानको रसिलो, पोसिलो, जोसिलो अनुभूति गरोस् तब पो सम्मानको मान मर्यादा र अर्थ रहन्छ । समाजका सामान्य व्यक्तित्वको समेत सस्ता सम्मानका साधनले उचित जग्गा नपाएर थाङ्नामा गुटमुट्याएर राखेका छन् । सुकुम्बासी तालमा मर्यादाहीन पाराले थुपारेर राखेको हुन्छ सम्मानपत्रलाई । सम्मानपत्रले पाउने मर्यादा त्यही हो ? सम्मानित व्यक्तित्व सम्मानको स्वादले अनुहारको आभा चाहिँ तम्तम्याइलो देख्दा आफैलाई अप्ठ्यारो लागेर आउँछ । जसरी मुद्रास्फीति हुँदा पैसा अवमूल्यन भएर बजार बिग्रिएको हुन्छ त्यस्तै सस्तो सम्मानले समाज बिग्रिएको भान भइराखेको छ । समाजमा एउटाले छोरो जन्मायो भने पनि सम्मानको जुन परिपाटी बसेको छ त्यसले गरिखाने समाजलाई गिज्याइरहेको छ । चार जना मान्छे जम्मा गर्‍यो अनि बडप्पनको पगरी गुथाएर सुकेको ह्याकुलो फुलाइ दिने ? छेवर, पास्नी, विवाह, वर्तबन्ध हरेक सोह्र संस्कार गर्दा आयोजक (कर्ता) सम्मानित हुने गरेको पाइन्छ । सम्मान पुष्प गुच्छाले मात्र होइन सम्मान पत्र, नगद, जिन्सी सहितका प्रामाणिक सम्मान पत्र आइ लाग्छन् । सायद पैँचो लगाको भनेको यही होला । अहिले सम्मानको खास्टो देखे पछि मुख रसाउन र सिंगो समाजै बसाउन (सुगन्धित) थाल्छ अनि सम्मानका खातिर मरिमेट्नु नौलो कुरा भयो त ?

सम्मान, इज्जत, नपाउनु पाइसकेपछि समाजमा त्यसलाई मर्यादित बनाएर राख्न सक्नुपर्छ । सम्मानले व्यक्ति र समाज सुध्रिने भए हत्या, हिंसा, अन्याय, अत्याचार, बलत्कार, चोरी, डकैतीका घटना किन मौलाउँदा हुन् । मान्छे ठिक चुनेर सम्मान गर्नु ऊ मात्र होइन आफू पनि सही साबित हुनु हो । त्यसैले सम्मान सस्तो हुने गरेर सम्मान गर्नु बुद्धिमानी मानिँदैन । समाजमा भौतिक सम्मानले एकाधलाई सुसोभित गर्नुभन्दा नैतिक शिक्षा र उचित संस्कारले सिंगो समाजका सबैलाई विभूषित गर्नु ठूलो सम्मान साबित हुन्छ ।

फुलबारी, पोखरा