हरिशंकर परसाईंराजनीतिक कुकुरहरू !
यदि यस्तै हो भने आफ्नो ‘आइडेन्टिटी’ जोगाउँदै पनि त शान्तिका निम्ति प्रदर्शन गर्न सकिन्छ नि ! यदि आफ्नो छुट्टै अस्तित्व छ र संसारै छुट्टै छ भन्ने अठोटै गरेको हो भने त प्रेतहरूसित कुनै अपिल गर्नु नै व्यर्थ छ ।
हरिशंकर परसाईं :
व्यङ्ग्यानुवाद : रमेश समर्थन
कुकुर पाल्नु सजिलो छ । निकै स्वामीभक्त जनावर हो । कुकुरमालिक त्यसलाई आफ्ना शत्रुहरू चिनाइदिन्छ र त्यो उनीहरूमाथि झम्टिन्छ । कुकुरले आफ्ना दुस्मन आफैं पनि निश्चित गर्छ र साङ्लो चुँडाएर भए पनि उनीहरूमाथि झम्टिन्छ । कुनै बेला यो पाल्तू जनावर बहुलायो भने मालिकको आदेश पनि मान्दैन र जसलाई पनि टोक्न थाल्छ । मालिकले गुनासाहरू सहनुपर्ने हुन्छ । जसले बहुला कुकुर पालेको हुन्छ त्यस्तो मालिकलाई मानिसहरू खुब गाली गर्छन् । मालिकको स्थिति कुँडेको पिँधमा दुध डडेर बनेको खोत्तरजस्तो हुन्छ ।
अमेरिकाले इजरायल नामको कुकुर पालेको छ । यस कुकुरलाई जिस्क्याएर ऊ पश्चिम एसियाका देशहरूलाई आतङ्कित पारिरहेको छ । तर यस कुकुरले आफ्ना शत्रु आफै निश्चित गर्यो अनि सिक्री चुँडालेर ती देशहरूलाई झम्टिन थाल्यो । पछिल्ला केही समयदेखि यो कुकुर बहुलाएको छ । पछिल्ला दिनहरूमा यस कुकुरको पागलपन यति कति बढेको छ भने यसले लेबनानमाथि कहरै बर्सायो । इजरायलले गरेको सबैभन्दा भयङ्ककर काण्ड त त्यो थियो जसमा उसले हजारौं प्यालिस्टाइनी नागरिकको हत्या गर्यो जसमा महिला तथा बालबालिका पनि थिए । यस काण्डले त संसारका मानिसहरूको आत्मा नै काँप्यो । सबैले यसको निन्दा कठोरतम शब्दहरूले गरे र यसको दोषको सङ्केत अमेरिकातिर सोझ्याए । मालिकले कुकुरलाई हप्कायो पनि तर कुकुर त नियन्त्रणबाहिर पुगिसकेको थियो । पहिले त कुकुरले पुच्छर हल्लाउँथ्यो तर अब भने पुच्छरमै दाँत निस्केका छन् । अब त पुच्छरले नै कुकुरलाई पनि हल्लाउँछ र टोक्छ पनि ।
इजरायलका सैन्य करतुतहरूको विरोध अब इजरायलमै भइरहेको छ । हजारौं इजरायली नागरिकहरू आफ्नै सरकारको यस नीतिका विरूद्ध प्रदर्शन गरिरहेका छन् । इजरायली संसद्मा बेगिन सरकारको कडा आलोचना गरियो । सेना पनि विद्रोही भयो र रक्षामन्त्रीलाई निल्नु न ओकल्नु भयो ।
संसारका हरेक देशले इजरायलको निन्दा गरेका छन् । तर यस युद्धपिपासा र पागलपनको स्रोत त कतै अन्तै छ । अमेरिकाली सरकारको यो विश्वव्यापी व्यूहरचना तनावनिर्माण र भयप्रदर्शनको नीतिअन्तर्गत पर्छ । यसका साथै हतियारनिर्माण र अन्य उत्पादनका बहुराष्ट्रिय कम्पनीहरूको मुनाफा पनि जोडिएको छ । संसारका हरेक क्षेत्रमा अमेरिकाका सैन्य अड्डा छन् । कैयौं यस्ता देश छन् जो अमेरिकाली हतियार र डलर लिएर उसको गुलाम बनेका छन् । दुनियाँभरमा तनाव छ । कुनै दिन पनि कसैको पागलपनले गर्दा विश्वयुद्ध हुन सक्छ अनि केही मिनेटमै मानवजातिको सफाया हुन सक्छ । अमेरिकी पैसावालाहरूले जमिनभित्र बङ्कर बनाएका छन् र सोचेका छन् त्यहाँ उनीहरू खानेपिउने सामान लिएर बस्ने छन् । उनीहरूलाई के लाग्छ भने यसरी उनीहरू बाँचिरहने छन् तर विशेषज्ञहरू के भन्छन् भने त्यहाँ तिनीहरू बिरामी पर्ने छन् । यदि बाहिर निस्के भने विषाक्त वायु र रेडियो एक्टिविटीले गर्दा मारिने छन् ।
यति धेरै लडाइँको तयारीसँगै संसारका मानिसहरूको विवेक पनि जागेको छ र शान्ति चाहने शक्तिहरू अझ शक्तिशाली बन्दै छन् । अमेरिकामै युद्धको विरोधमा र शान्तिको पक्षमा जनआन्दोलनहरू हुन्छन् । लाखौं मानिसहरूका र्याली निस्किन्छन् र तिनले ह्वाइट हाउसलाई घेर्छन् । यता युरोपका देशहरू जो कुनै दिन अमेरिकाको हुकुमतामेली गर्थे अब उछिट्टिएका छन् । यी रुसका छिमेकी हुन् र सम्भावित युद्धको पहिलो सिकार यिनै बन्ने छन् । यिनका रसियाली गुटसित व्यापारिक सम्बन्ध पनि छन् । सबैभन्दा पहिले त फ्रान्सले अमेरिकाको पुच्छर बन्न अस्वीकार गर्यो । मार्गरेट थ्रेचर जो अमेरिकाली प्रशासनको पूणर् वफादार मानिन्थिन् तिनी पनि ‘रुस हाम्रो छिमेकी देश हो र हामी रुससित राम्रो सम्बन्ध बनाउन चाहन्छौं’ भनेर पछि हटिन् । पश्चिम जर्मनीको अवस्था कस्तो छ भने अमेरिकाका निवर्तमान परराष्ट्रमन्त्री एलेक्जेन्डर हेग जब त्यहाँ त उनको स्वागत होला भनेर वान पुगे तब उनका अगाडि लाखौं मानिसहरू विरोधप्रदर्शनका साथमा स्वागत गर्दै थिए । उनीहरू अमेरिकाको विरोधमा र शान्तिको पक्षमा नाराबाजी गरिरहेका थिए । पश्चिम जर्मनी र ब्रिटेन खास वफादारमा गनिन्थे । रुससित ग्यासपाइप लाइनका सवालमा लगभग सिङ्गो युरोप अमेरिकाको विरुद्ध छ । अमेरिका रुसको ग्यास नकिन भन्छ तर यिनीहरू भन्छन्, ‘हामी लिन्छौं किनभने यसमा हामीलाई फाइदा छ ।’
यता हाम्रोतिरको अवस्था के छ भने हिन्दमहासागरमा सैनिक अड्डा बनाइँदै छन् , पाकिस्तानलाई हतियारसम्पन्न बनाइँदै छ र भारतका निम्ति खतरा उत्पन्न भएको छ । यस सन्दर्भमा पछिल्ला दिनहरूमा दिल्लीमा भएका शान्तिर्यालीहरूतिर पनि दृष्टि दिनुपर्दछ । शान्तिको त्यो आन्दोलन जुन कुनै बेला केही बुद्धिजीवी, वैज्ञानिक र मानवतावादीहरूको आन्दोलन थियो, अब जनआन्दोलन बनेको छ ।
दोस्रो महायुद्धपछिका प्रारम्भिक वर्षहरूमा शान्तिमाथि नै खतरा आउने देखेर ब्रिटिस दार्शनिक वट्र्रेन्ड रसेलले शान्तिको पक्षमा काम गर्नका निम्ति वैज्ञानिक तथा बुद्धिजीवीहरूको ‘कमिटी अफ हन्ड्रेड’ बनाएका थिए । यिनीहरूले शान्तिको पक्षमा जनमत निर्माणको प्रयत्न गरिरहे । तर यो कुनै सुनियोजित आन्दोलन थिएन । यसमा धेरै सङ्ख्यामा वामपन्थी थिए । पछि विश्वशान्ति परिषद्को गठन भयो । यसमा पनि मुख्यतः संसारकै वामपन्थीहरू थिए । तर यसमा अन्य पनि थिए । भारतका गान्धीवादी विचारकहरूमा जे. सी. कमारप्पा तथा महेशदत्त मिश्र सुरुदेखि नै यसमा सहभागी थिए अनि देशका शान्तिवादी तथा मानवतावादी बुद्धिजीवीहरू यस सङ्गठनमा सहभागी थिए । बिस्तारै यसको दायरा बढ्यो र आज यो व्यापक जनआन्दोलन बन्न पुगेको छ । यसले संसारभरि र राष्ट्रसंघमा पनि मान्यता पाएको छ ।
दिल्लीको यस र्यालीमा यी पार्टीहरू सहभागी थिए – दुबै कम्युनिस्ट पार्टीहरू, सोसलिस्ट पार्टी, डेमोक्रेटिक सोसलिस्ट पार्टी (बहुगुणा), जनवादी पार्टी (चन्द्रजीत यादव) र बफर्स एन्ड पिजन्ट्स् पार्टी । यस र्यालीको विशेषता तथा शालीनताको प्रशंसा दक्षिणपन्थी अखबारहरूले पनि गरेका छन् ।
मेरो मनमा के प्रश्न उठ्छ भने के शान्तिको चिन्ता केवल वामपन्थीको चिन्ता हो ? अरूहरू कुन संसारमा बस्छन् र ? के उनीहरूलाई शान्तिसित मतलबै छैन ? हिन्दमहासागरमा सैनिक अड्डाहरू र पाकिस्तानको हतियारयुक्तता के वामपन्थीहरूका निम्ति खतरा हो ? के दक्षिणपन्थी मानिसहरू कुनै अर्कै भारतमा बस्छन् ? अनि समाजवादी जर्ज फनर्ान्डिसहरू ? यी त वामपन्थी हुन् ! यिनी शान्ति र भारतका निम्ति चिन्तित किन छैनन् ? चरणसिंहका ‘के. जी. बी.’ एजेन्ट बहुगुणालाई त शान्ति र भारतको चिन्ता छ तर चरणसिंहलाई किन छैन ? मोरारजी भाइ के शान्ति छोडेर युद्ध चाहन्छन् ? अनि भारतीय जनता पार्टीका मानिसहरू ? अटलविहारी वाजपेयी जब परराष्ट्रमन्त्री थिए तब निकै उत्साहित भएर पाकिस्तान र चीनमा गएका थिए । जब उनी चीनमा थिए, त्यसै बेला त्यसले भियतनाममाथि आक्रमण गरेको थियो । वाजपेयीलाई फँसाएका थिए सुब्रह्मण्यम स्वामीले । के अटलविहारीलाई शान्तिको चिन्ता छैन ? किन यी सबै दल र नेताहरू पनि शान्तिका निम्ति कुनै प्रदर्शन गर्दैनन् ? वामपन्थी दलहरूसित मिलेर र्याली गर्दा यिनको आफ्नो विशिष्ट ‘आइडेन्टिटी’ हराउने डरलाई त मान्न सकिन्छ । यदि यस्तै हो भने आफ्नो ‘आइडेन्टिटी’ जोगाउँदै पनि त शान्तिका निम्ति प्रदर्शन गर्न सकिन्छ नि ! यदि आफ्नो छुट्टै अस्तित्व छ र संसारै छुट्टै छ भन्ने अठोटै गरेको हो भने त प्रेतहरूसित कुनै अपिल गर्नु नै व्यर्थ छ ।
डाक्टर सुब्रह्मण्यम स्वामी इजरायल गएका छन् । यात्रा शुभ होस् । तर के गर्न तीर्थयात्रामा गएका हुन् ? सफाइ त के दिन्छन् भने उनले इजरायली सरकारलाई भनिदिएका छन् रे कि उनी उसले लेबनानमाथि गरेको आक्रमणको समर्थन गर्दैनन् । तर महाशय, तपाईंलाई उनले यसै बेलामा किन आमन्त्रित गरे ? अथवा तपाईंले यसै बेलामा आमन्त्रित किन गराउनुभयो ? के यो कुनै सद्भावना र मित्रताको यात्राको अवसर हो ? के स्वामीले उनलाई हप्काउलान् ? कुन हैसियतले हप्काउँछन् ? उसो भए के डाक्टर स्वामी उनको उत्साह बढाउन गएका हुन् ?
०००
‘परसाईं रचनावली’ (भाग ४) बाट ‘राजनीतिक कुत्तें’ को नेपाली अनुवाद । रचनाकाल सन् १९८२
