नेपाली हास्यव्यङ्ग्य अनलाइन पत्रिका

अशोककुमार शिवा :

जमाना आधुनिकिएको धेरै भइसक्यो । म अहिले पनि आधुनिक शब्दको भित्री अन्तर्यसम्म पुग्न सकेको छैन । वास्तवमा आधुनिक भनेको के हो ? आधुनिक कसरी बनेको हो ? यसका शाखा सन्तान के कति छन् ? त्यसको तलासी गर्ने सुर चढेर आज जमर्को गर्न थालेको छु । झर्को फर्को नगर्नु होला । बुझाउन सके बुझाउँछु नसके मेरो के लाग्छ त ?

आधुनिक भनेको अरु केही नभएर आजकालको, वर्तमानको वा अहिले भरखरैको भन्ने हुँदोरहेछ । यो कुरा म तीन बिस नाघ्न खुट्टा उचालेर बसेकोलाई के थाहा । भरखरै चलेको वा अस्तित्वमा आएकोलाई पनि आधुनिक भनिँदो रहेछ । कुनै कुरा विगतमा पनि थियो र आज पनि छ त्यस्तोलाई जडित, जड वा परम्परागत भन्ने कि के भन्ने कुराको याद छैन मलाई । याद भन्दा यो याद के हो फेरि पनि भनिएला तर याद शब्द दुई अक्षरको भए पनि यसले ब्रमाण्ड बोकेको हुँदोरहेछ ।

याद कहाँ र कसरी हुन्छ ? प्रश्न तेर्सिने गर्छ । वास्तवमा याद दिमागमा रहने गर्दोरहेछ । हामी कुनै कुराको याद गर्न एकछिन आँखा चिम्लिएर सोचलाई मस्तिष्कतिर केन्द्रित गर्छाैँ र विगतका कुरा खोतलेर निकाल्छौँ । आधुनिक भाषामा भन्नुपर्दा कम्प्युटरको मेमोरी चिप्सलाई लिन सकिएला । हुन त कम्प्युटरको मेमोरी चिप्स पनि वैज्ञानिकको दिमागमा सिर्जित उपज नै भएकोले मानिसको कल्पना भन्दा माथिको हो यो मेमोरी चिप्स भन्ने मलाई लाग्दैन ।

यादले दिमागमा यसरी कब्जा जमाएर बसेको हुन्छ खै कसरी बयान गर्नु । याद सँगै कल्पना र सम्झनाको नाम पनि जोडिएर आउने गर्छ । हामी कुनै कुराको कल्पना गर्छाैँ भने पुरानो कुनै कुराको याद पनि गर्छाैँ र त्यसैको आधारशिलामा नया केही कल्पित सिर्जना गर्छाैँ । सम्झना पनि त्यस्तै हो कुनै कुराको सम्झना गर्न याद जरुरी हुन्छ । यदि याद रहन्न भने सम्झनाको कुनै अर्थ रहँदैन । हिजो केही गतिविधि भएको थियो कहीँ कतै भने त्यो ठाउँमा पुग्दा वा त्यस ठाउँको सम्झना गर्दा पुरानो यादहरू पछाडि तिरबाट चल्न थाल्दछ । वास्तवमा याद भनेकै यहीँ हो ।

कहिलेकाहीँ यो याद यस्तो दह्रो बनेर बस्दोरहेछ कि मानिसलाई एकहोरो बनाइदिने गर्दोरहेछ । एकहोरिएको मानिसले आफू र आफ्नो तत्कालको गतिविधि केही महसुस गर्छ कि गर्दैन भन्दा मलाई जहाँसम्म लाग्छ ऊ त्यस गतिविधिमा सक्रिय रहेको हुन्छ । त्यही भएर उसले वर्तमान बिर्सिन्छ । कतिपय कुराहरूको याद वस्तु, परिस्थिति, ठाउँ, परिवेश तथा भौतिक अभौतिक चिजहरूले पनि दिलाइरहेको हुन्छ । तर यी सब महसुस गर्न आफुले ती वस्तुहरू सँग यथार्थ अन्तकक्रिया गर्न भने सक्नुपर्छ ।

अब यो आधुनिक युगमा कम्प्युटरका चिप्सहरूमा हुने यादहरू र परम्परागत हाम्रा मस्तिष्कमा हुने यादहरूमा कस्तो भिन्नता होला त भन्दा कम्प्युटरको चिप्समा भएको यादलाई तोडमोड वा कल्पनाशील बनाउन नसकिएला तर मष्तिष्कका यादलाई आफ्नो वर्तमानसँग मोडाएर कुनै पनि सिर्जनाको काल्पनिक चलचित्र बनाउन सकिन्छ । यसकारण म के भन्छु भन्दा आधुनिक मेमोरी भन्दा परम्परागत सम्झना अथवा याद कैयौँ गुणा सिर्जनात्मक हुने हुँदा यादले बृहत्तर क्षेत्र ओगटेको छ भन्न सकिने आधार छ ।

यादकै कुरा गर्दा आफू जन्मिएर होस सम्हाले देखीका कैयन त्यस्ता सम्झनाहरू याद बनेर मस्तिष्कमा रहेका छन् कि तिनलाई अनेकौ पटक फर्म्याटिङ्ग गर्दा पनि हट्दैनन् । तर कम्प्युटरको चिप्समा भएको मेमोरीलाई फर्म्याट गर्दा त्यसमा भएका डाटाहरू हराउन सक्छन् । यस अर्थमा पनि याद सबैभन्दा बलिष्ठ कुरा हो । जसले पुरानो यादहरूलाई आधार मानेर नया सिर्जना गर्न सक्दछ ।

०००
गल्कोपाखा, काठमाडौं