नेपाली हास्यव्यङ्ग्य अनलाइन पत्रिका

देवीप्रसाद चापागाईं :

परिर्वतनको हावा चलेपछि केही लाग्दैन । त्यो प्राकृतिक रीतिलाई छेक्ने आँट कसको ? हामी आलाकाँचा केटाकेटी हुँदा ‘क’ वर्णाेचारित शब्दको हावा बेतोडले चलेको थियो । कष्ठ, कष्ठाग्र, कनकपत्र, कष्ठी, कन्दनी, कौफिन, काँगियो प्राय क्षण क्षणमा उच्चारण हुन्थे र उमेर बढ्दै जाँदा खल, खलियो, खोला, खला, खकन, खमारी, खनखाँचो, खलपात्र जस्ता शब्द ज्यादा चल्तीमा आए । त्यसपछि ‘अ’ अक्षर उच्चरित शब्दहरूको हप्कीदब्की खेपेको याद छ । गफ, गनगन, गजक्क, गजघुम्म, गम्म आदि शब्दका प्रभाव दीर्घकालीनसम्म रह्यो । चाकडी, चाप्लुसी, चुक्ली, चमेना, चिया, चन्दा आदिको खेती पनि उर्वर नै थियो । तत्पश्चात नाता, नायक, नायिका, नाबालक, नामर्द आदिको चुरिफुरी ह्वात्तै बढ्यो । पञ्चामृत, पञ्चेवाजा, पञ्चोपचार, पढेपढे धेरैजसोका मुखमा झुण्डिएका हुन्थे ।

अहिले भने ‘द’ वर्णाेचरित शब्दहरू दलाली, दलाल, दादागिरी, दल, दलवदल, दारासिंह, दाहिने, दमाह, दर्शनको प्रभाव सघन छ । यसको पनि रङ खुइलिदैन भन्ने के ग्यारेन्टी ? आम्दानी ज्यास्ती भएर पनि दलाल र दलालीहरू यो शब्दप्रति त्यति सन्तुष्ट नभएको गुनासो छ । सरकार बदल्नेदेखि केटी खोजिदिनेसम्मका चतुराहरूलाई यो शब्दले अलिकति घोच्दो रहेछ होला । त्यसैले उच्चकोटिका दलालीका प्रतिनिधिहरू सम्मानित शब्दको आविष्कारमा घोत्लिएर लागे । कुनै चतुरको ओठबाट फुत्त निस्कियाे विचौलिया । अरवी भाषाको दल्लाल विचौलिया भएर प्रस्तुत भयो । दुवैतिर चोचोमोचो मिलाएर गोजी भर्नु ।

कहिले त तीनतर्फ, चारतर्फ कुरा मिलाउँदै ठूलो अंश आफ्ना खल्तीमा थुपुक्क विराजमान गराउन समर्थवान व्यक्ति वा संस्था अरुबाट पनि बक्सिस् पाएर मख्ख हुन पुग्छ । त्यो बेला ऊ यो भवसागरमा अत्युत्तम पात्र बुझ्दछ आफूलाई जे-होस् आजको दुनियाँलाई दलालको प्रभाव नपरेको शायदै हुन सक्ने देखिन्छ । दलालाबाट माथि उठेका व्यक्ति सर्वक्षेत्रमा सफल भएको देख्न पाउनु हुन्छ । राजनीति, साहित्य, धर्मिक क्षेत्र, खेल जगत, गृह प्रशासन, न्याय प्रशासन, सर्वक्षेत्रमा दलाली प्रवृत्तिको बढ्दो र उम्दो प्रभावलाई नजरअन्दाज गर्नु यो जमानामा आफैंलाई आर्यघाटतर्फ यात्रोन्मुख गराउनु हो ।

अँ, मुख खोलेरै बोल्नुपर्दा लाभहानीकै कोणबाट हेर्दा दलाली प्रवृत्तिलाई ठग प्रवृत्तिको सम्बोधन गर्ने कि कला । उम्दो जनसङ्ख्या वृद्धि उनीहरूकै छ । यस पेशा अङ्गीकार गरेका व्यक्ति महोदयहरूको हाउभाउ, आर्थिक उन्नति देख्दा यसलाई आत्माले अस्वीकार गरेर पनि कला नमानी सुखै छैन । मेरा एउटा मित्र कक्षा ५ का सहपाठी थिए । त्यसपछि शायद उक्लेनन् होला । मैले प्रवेशिका उत्तीर्ण गर्दा नगर्दै राजधानीमा घडेरी जोडिसकेका थिए । आइ ए नसक्दा ८/१० रोपनी जग्गाका मालिक बन्न भ्याइसकेका छन् ।

आफ्नै पैसाभन्दा पनि मालपोतका हाकिमका यावत सुख भित्र्यादिने पात्र भए वापत बक्सिस पाएका थिए । पोखरा, विराटनगर, चितवन, वीरगञ्जतिर विघाका विघा जग्गा भ्याइसकेका थिए । गाउँमा एक हल गोरु लाग्ने बारी भएका मेरा ती मित्रको दैनिक पूर्व-पश्चिम चल्ने लामो दुरीका बस् १००० भन्दा अधिक छ । चार पाँच ओटा मेडिकल कलेज, १०/१२ ओटा हाइड्रो पावरमा शेयर, ४ /५ वटा सिनोमा हलमा लगानी, आफ्नै निजी जग्गामा पार्टी प्यालेस र फुटसलहरू सञ्चालन भइरहेका छन् । हामी बालसखा बारम्बार भेट नहुने कुरै भएन, त्यहि माथि छिमेकी पनि । आत्मियता थियो नै । म एउट निजी कलेजको पार्टटाइमर विज्ञान शिक्षक थिए । जेनतेन बिहान-बेलुकाको हातमुख जोर्ने र बालबच्चा पढाउन समेत भ्याउँथे । साथी बेलाबेलामा गाडी लिएर भेट्न आउँथ्यो । चिया, कफी, खाजाका पैसा उसैले तिर्दथ्यो । तिम्रो जति पढाइ भएको भए म देश घुमाइदिन्थेँ उसका यस्ता वाक्यहरू बारम्बार सुन्नु पर्दथ्यो मैले । म हाँसेर उसका कुरालाई टारिदिन्थेँ ।

अँ, एक दिन त्यो साथी निन्याउरो अनुहार लगाएर भेट्न आयो मलाई । प्रतिनिधिसभाको समानुपातिक सूचीमा कुनचाहिँ दलले उसको नाम राखिदिने प्रस्ताव राखेछ । जम्मा जम्मी १५ करोड मात्र तिर्नु पर्ने । त्यो दिनको उसको अनुहार मलिन थियो । नाम सूचीमा राख्नलाई उसले त्यत्रो पैसा खर्च गर्नुपर्ने । त्यो पनि कुनै ग्यारेन्टी छैन । प्रत्यक्षतर्फ उठ्ने उम्मेदवारको चुनाव खर्च व्यहोर्नु पर्ने रे । साथी दिक्दारी पोख्दै थियो । मैले भने प्रत्यक्षमा नै उठ न । आफ्नो पैसाले अरुलाई जिताउनु भन्दा आफै तयार हुने नि । उसको अनुहार फुरुङ्ग उड्यो । तिम्रो जस्तै पढाइ भएको भएको भए म उठ्थे तर के गर्नु मञ्चमा उभिएर बोल्न ठ्याम्मै आउन्न । मैले थपेँ । समानुपातिक सांसदले बोल्नु नपर्ने हो र ? संसद भवनमा के गर्छौ त ? त्यहाँ पनि विचौलियाकै काम गर्दछौँ ? मेरो प्रश्नमा उसले गर्वसाथ भन्यो मैले चुनावमा जसलाई पैसा दिएँ उही बोल्छ नि । त्यो कुरा हाम्रो भइसकेको छ । आवश्यक परे मन्त्री पनि होइन्छ साथी । ऊ भविष्यको आशा पनि व्यक्त गर्दै थियो ।

म बि.ए पढ्दा सुनसरीतिर घर भएका एक साथी थिए । आफूलाई पढाउने गुरुलाई पनि उल्लीविल्ली पार्थ्याे । बोर्ड एक्जाममा कुन्नि कसलाई परीक्षा दिन लगाउँथ्यो । रिजल्ट हाम्रो भन्दा राम्रो । प्रिन्सिपल, एकाउन्टेन्टसँग सधैँ चिया नास्ता खाइरहेको देखिन्थ्यो । दुवै हातका सबै औँलामा लहरै औँठी हुन्थे सुनका । अगाडिको दाँत सुनको, हातमा ५/५ तोलाका जिर्के वाला, घाँटीमा तीन तोलाको सिक्री । हामीहरू ४/५ सयको जुत्ता लगाउन सक्दैनथ्याैं । ऊ त्यसबेला नै २/३ हजारको जुत्ता पहिरिन्थ्यो । एक दिन चिया नास्ताको समय लुसुक्क सोधेँ- ‘जागिर बन्द व्यापार केही छैन । घर परिवार मध्यम वर्गकै हो भन्छस् । कसरी यत्रो रवाफ ।’ उसको काम ठेक्का पट्टा मिलाइदिने, आवश्यक पर्दा हाकिमदेखि उच्च पदस्त कर्मचारी, ठेकेदार, साहूमहाजनलाई भेटी र केटी जोह गरिदिने मामुली धन्दा पो रहेछ । कहिले त अदालतमा मुद्दा द्वय न्यायाधीशको बेञ्चमा पुर्‍याउने । इजलासमा कुन न्यायाधीश राख्ने भन्नेसम्मको सत्कर्ममा उसको हात रहेको बताउँदा आफू विचौलिया हुन योग्य नरहेकोमा आफैँलाई धारे हात लगाएँ ।

दलालीबाट केहीका अर्थोन्नति पत्याउनै नसकिने गरी भएको यो फुस्रा आँखाले कति पटक देख्ने अवसर पाएको छ । ‘द’ वर्णाेचारित अर्को शब्दको पनि हाली मुहाली कम छैन । दादागिरीको भाउ निकै माथि पुगेको दृष्टान्त धेरै छन् । मास्टरी पेशाबाट बिहान बेलुकाको खाँचो टरेन । यसो बन्द व्यपारको बाटो खोलौँ कि भन्ने सोच मनमा एक दिन फ्याट्ट आयो मेरा खोपडीमा । व्यापारको लागि खुद चाहियो अनुभव । केको पसल राख्ने र कहाँ राख्दा बेश हुन्छ सल्लाह गर्न मेरा एक पुरानो मित्र भेट्न गएँ । उनले सटर हत्तपत्त नपाइने गुनासो पोखे । १० वर्षदेखि हाडीगाउँको कुइनेटामा पसल थाप्नु पर्दा व्यापार नभएको गुनासो पोखे उनले । बरू जागिर नै ठिक हुन्छ । उनको त्यो तर्कले मलाई गलत निणर्य लिए झैँ लाग्यो । पसल राख्नलाई ४/५ कुराको चाँजोपाँचो मिल्नुपर्ने उनको सुझाव थियो । स्थानविशेषको आधारमा कस्तो पसल राख्दा उचित हुन्छ उचित छनोट, सटर व्यपार हुने चोक वा आवातजावत् बढी हुने स्थानमा ।

निरन्तर समयदिन सक्ने अवस्था नभई पसल राख्न आँट नगर्न उनको सल्लाह थियो । उनको बाट एक कप कालो चियो पिएर म फर्कदै थिएँ । चावहिल गणेश स्थानमा अर्को मित्र टुप्लुक्क फेला परे । एकछिनमा हामी होटलभित्र छिर्‍यौँ दूध कफी आयो हाम्रा सामु । कफीको चुस्की लिँदै गफियौँ हामी । कुरैकुरामा आफ्नो योजना खुस्काएँ उसलाई । सटर जहाँ पनि पाइने कुरा बतायो उसले । झण्डै ३०० ओटा सटर खोजेको ठाउँमा मिलाइदिएको गफ लगायो उसले । पहिला पसल राख्ने ठाउँ हेर्न । अनि त्यो पसलेलाई श्रीमती वा छोराछोरी अपहरण गरि लैजाने धम्की दिने । उसले कि पसल छोड्छ कि हामीलाई नै किन्न आग्रह गर्दछ । उसले नमाने साहूलाई धम्क्याउने । अनि भएन मालामाल ? ल सोच तिमी कहाँ रोजेछौ ? मेरा कञ्चटमा चिटचिट् पसिनाका विविराहरु कनिका भन्दा पनि बढी हाजिर भयो । दादागिरीको जमाना हो । सन्देशजी । ऊ मलाई सम्बोधन गर्दै कफीको चुस्कीसँगै धाराप्रवाह दादागिरीको धक्कूपुराण पस्किँदै थियो । आफूलाई आवश्यक नपरे मात्र नभए कमौँ ठेक्कापट्टा आफूलाई भेटी चढाउनेलाई दिलाउको कुरा गर्दै थियो ।

चुनावमा कम्तिमा १५ जना सांसद आफ्नो कारणले जितोको कुरा कफीको अन्तिम सुर्को नतान्दै भन्न भ्याइसकेको थियो । अँ, दल र बदल पनि अर्थोनतिको उर्वरभूमि रहेको कुरा मेरा अन्य साथीहरूले पनि गरे । मन्त्री र प्रधानमन्त्रीमा पुग्ने भर्‍याङ हो दल र दलबदल प्रक्रिया । मसँगै कलेज पढाउने एक जना सहकर्मी थिए । वर्षमा झण्डै २/३ वटा पाटी फेरिसकेका हुन्थे । एउटाले जिल्ला कमिटीमा राखिदिन्थ्यो । केही महिनापछि त्यो पोष्ट अर्को पाटीसँग बार्गेनिङ्ग गर्ने अमोध अस्त्र बन्थ्यो । पूर्वपदभन्दा एक स्टेप माथिको पोष्ट पाउनासाथ खुट्टो उचालिहाल्थे । त्यसै गरि स्थायी कमिटीमा पुगेका थिए उनी । दल र दलबदल प्रक्रियाले उनलाई खुबै फाइदा भएको थियो । एक त अरुलाई किताब लेख्न लगाएर लेखक नै भइसकेछन् । एक कार्यकालको प्राज्ञ भइसकेछन् । अब कूलपति नदिए पनि उपसम्मभने पनि पाउने आशा बोकेका रहेछन् उनले । दुई चार ओटा राष्ट्रिय स्तरका पुरस्कार पनि हात लगाइसकेका रहेछन् । दल बदल गर्ने रुमानी शैलीले उनको नाम नलिई सुखै थिएन अरुको ।

अँ, अब बिस्तारै ‘द’ वर्णाेचारित शब्दका रङहरू खुइलिन सक्ला । अन्य वर्णाेचारित वर्णहरूको आयु सकिए झैँ यसको पनि सकिदैन भन्ने के ग्यारेन्टी ? अब अवसर र पालो ‘न’ वर्णकाे  हुँदैन भन्ने के ग्यारेन्टी ? नम्रता, नवीनता, नालीवेली, निखरता, निरन्तरता, नवजीवन, नमुना, नियन्त्रण आदि जस्ता शब्दहरुको पालो आउन धेरै समय पर्खनु नपर्ने अवस्था परम्पराले देखाइसक्यो । ‘प’ वर्गका प बाहेकका फ, ब, भ, म उच्चारित वर्णहरू सोझै बाँकी छन् । अब लिनका पालामा के कस्ता मनोवृत्तिको उदय होला । अहिलेलाई ‘द’ वर्णाेचारित शब्दहरुको मूलाबारी फस्टाओस् । ताली जय ‘द’वर्णलाई ।

०००
काठमाडौं