नेपाली हास्यव्यङ्ग्य अनलाइन पत्रिका

रमेश खकुरेल :

शब्दब्रह्मका नवरसरूपी नौ धारामात्र हास्यको धारा मात्र यस्तो प्रवाह हो, जुन कि मानवमात्रको विशेषता हो । संसारमा अरु कुनै पनि प्राणी मानव जस्तो हाँस्न सक्दैन । जीवनरूपी नदीका दुई किनारा हास्य र रोदनको बीचमा अरू सबै रसको अस्तित्व प्रवाहित भएको पाइन्छ । हुन त केही विद्वानले रसमा करूण मात्र विशिष्ठ छ भनेका छन् ता कोही शृङ्गारलाई रसराज पनि भन्दछन् । तर नेपाली साहित्यका हास्यव्यङ्ग्य शिरोमणि केशवराज पिँडालीले हास्यरस नै सबभन्दा श्रेष्ठ रस हो भनेर प्रमाणित गरेर देखाएका छन् ।

करूण रसभन्दा हास्यरस धेरै माथि छ भनेर हास्यरसको महत्ता निर्विवाद प्रतिपादन गर्ने पिँडालीजीको ‘मुटु छेड काव्य’ हास्यरसको गरिमा बारे आजसम्म लेखिएको सबैभन्दा महत्वपूणर् वकालत हो जस्तो मलाई लाग्छ । हुन त नेपाली साहित्यमा हास्यव्यङ्ग्यका धेरै लेखक कविहरू भए र प्रायशः सबै कविले हास्यव्यङ्ग्यमा कतै कतै कलम नचलाएका पनि होइनन् । यहाँ अरु कसैको मूल्याङ्कन कम गर्न खोजिएको होइन तर यस विधामा आजसम्म सबैभन्दा धेरै र स्तरीय लेख्ने एकमात्र लेखक केशव पिँडाली हुन् भन्न करै लाग्छ ।

विशुद्ध हास्य ‘कला कलाको लागि’ जस्तै यौटा बेग्लै आदर्श भए पनि व्यङ्ग्य मिसिएको हास्य ‘जीवनको लागि कला’ पक्ष हो र यसको बढो उपादेयता पनि देखिन्छ । साहित्य मानवताको स्तरीयताको सम्वद्र्धन गर्ने उद्देश्यमा विकृतिको उन्मूलन गर्ने पनि गर्दछ । यथार्थवादी साहित्यको नाममा कारुणिकताको प्रदर्शन गरेर मागेको अधिकार लिने ठाउँमा हास्यव्यङ्ग्यले दण्डको प्रहार गरेर डाक्टरले हुरी चलाएर घाउ फाले झैँ विकृति फ्याक्न अझ बढी क्षमता राख्छ । यस क्षेत्रमा कथनी सरी कै करणी गरेर केशव पिँडालीले आजीवन नेपाली साहित्यको हास्यव्यङ्ग्यफाँटमा सेवा गर्दै नेपाली जनतालाई हँसाउँदै विकृतिविरुद्ध लड्दै आइरहनुभएको छ ।

केशव पिँडालीको जीवनलाई हेर्दा हामी यिनै शिक्षाहरू पाउँछौ । पिँडालीजीले जीवनसँग कहिल्यै सम्झौता गरेनन् । कोहीलाई उनी पिँडालु जस्तै कोक्याउने पनि लाग्दा होलान्, तर घोत्लिएर हेरेमा पिँडालीका व्यङ्ग्य उनका आफ्ना मात्र नभएर समाजकै मानसको प्रतिबिम्ब भएर आएका हुन्छन् । जनताका वेपैसाका वकील पिँडालीले पाउने पुरस्कार हुन् कतै ‘हान्ने राँगाका जस्ता आँखा’ र कतै जेल यातना । पिँडालीजी स्वयं बडा भावुक र शारीरिक रूपले पनि कोमल छन् । मलाई सम्झना, सिक्किम यात्रामा जाँदा बाटोमा रानीबसको सीटबीचको दूरी साँग्रो भएर खुट्टा खुम्च्याइरहनु पर्दा बिहान उनको कुर्कुच्चादेखि घुडासम्म भ र र र… दाना निस्केका थिए । यस्ता बालकभन्दा सुकुमार पिँडालीले जेलमाता के गरी गरे होलान् र अझै पनि निर्भीक भएर हास्य व्यङ्ग्यको माध्यमले समाजका काँडाहरूमाथि कुठाराघात गरिरहेछन्, यो पोटा आश्चर्यको विषय छ ।

हास्यको परिस्थितिका लागि श्लीलको मर्यादा पिँडालीले कहिल्यै नाघेको देखिँदैन । आधुनिक हास्यव्यङ्ग्यकारहरूमा अश्लीलताको विकृति बढ्ने गएकोमा पिँडालीजी बढी चिन्तित हुनुहुन्छ । कोही कोही पिँडालीजीको लेखनमा कतै कतै वीभत्सको प्रस्तुतिदोष भयो भन्ने आक्षेप पनि लगाउँछन् तर ‘शूरवीरको नर्कयात्रा’ जस्ता परिस्थितिको वर्णन गर्ने क्रममा त्यति यथार्थ चित्रण हुनु अक्षम्य पनि ठहर्दैन । नेपाली हास्यव्यङ्ग्य साहित्यका सबै लेखकहरूभन्दा बढी लेखहरू दिएर पिँडालीजी यस फाँटकै सबभन्दा अग्ला हुन पुगेका छन् । गद्य होस् वा कविता, पूर्व विधामा सिद्धहस्त पिँडाली माइकमा आउने उद्घोषणले नै श्रोतावर्गमा तालीको लहर चल्छ । उनको प्रस्तुति सकिएर नफर्कुञ्जेल श्रोताहरू मन्त्रमुग्ध भएर समय बितेको पत्तै पाउँदैनन् ।

पिँडालीको व्यक्तिगत जीवन पनि उनको रचनाजस्तै सात्विक तरल र महामानव वी. पी. को सचिव भएर बसिसकेका मानिसले आजको परिस्थितिमा सत्ताको साझेदारी नपाउने कुरो थिएन र उनी यसका लागि अयोग्य पनि थिएनन् । तर पिँडालीजी आफ्नै रचनाधर्मिताको खाटो बालेर जनताको एकीन भएरै सन्तुष्ट छन् । यसका लागि घरको साथीको ठूलो हात हुन्छ र यसको श्रेय श्रीमती पिँडालीलाई पनि नदिई रहन सकिन्न । आधा शताब्दीसम्म भाषा साहित्यको सेवा गरेका पिँडालीलाई समाजले के दियो ? केही सोच्नुपर्ने हुन्छ । जीवनयापन गर्न पत्रकारिता गरेर परिवार पाल्ने पिँडालीले नेपाली समाजमा पनि स्वस्थ पत्रकारिता गरेर मानिस बोक्न सक्छ भनेर पहिलो उदाहरण देखाएका पनि छ । व्यङ्ग्य निर्धामाथि प्रयोग गरिने चीज होइन । यो त बलियाहरूमाथि चलाइने गोली हो । बलियाकै जताततै सत्ता हुन्छ । आफूमाथि गोली चलाएको ठान्ने सत्ताले नसहने हुनाले नै होला आजसम्म पिँडाली पाखा पर्दै आएका छन् ।

कवि, लेखक र कलाकारहरूलाई आजीवन बाँच्न धौ धौ बनाएर मरिसकेपछि जतिकै सम्झे पनि र जत्तिकै सम्मान गरे पनि उनीहरूलाई प्रत्यक्ष लाभ नपुग्ने त छँदै छ; समाजले पनि उनीहरूबाट अझ बढी उत्पादन नपाउने नै हुन्छ । यदि उनीहरूको जीवनकालमै सक्दो मूल्याङ्कन, अभिनन्दन र भौतिक समर्थन समेत गर्न सकेमा त्यसको धेरै गुणा बढी प्रत्युत्पादन गर्न ती कवि, लेखन र कलाकारलाई हौसला र सहुलियत प्राप्त हुन्छ । आज यस शिलशिलामा उन्नयनले श्री केशवराज पिँडालीसम्बन्धी यो विशेषाङ्क निकाल्नु त्यस कडीको एउटा शुभारम्भ हो र यस्ता अवसरहरूले नै गुणग्राहिताका आफ्नै आादर्श प्रस्तुत गर्दछन् ।

०००
‘उन्नयन’ केशवराज पिँडाली विशेषाङ्क (२०५०)