डा.अमर कार्कीयोगमायादेखि तीर्थराजसम्म
चेतना आउन र लेराउन समय र परिस्थिति बाधक होइनन्, बाहना मात्र हुन् भन्ने पाठ सिकाउछन् यी दुई कृतिहरूले । लेखेका कुरा आधिकारिक हुन्छ । यदि त्यो मैले आफ्नो व्यवहारमा लागु गरिन भने म अर्को पटक यस्ता कुरा लेख्नलायक हुँदिन । व्यवहारमा नै उतार्न त झनै असम्भव झैँ लाग्छ ।
कर्कलो र निगुरो सिस्नाहरूका मुन्टा
दुखीले खानु सुत्नु आनन्दीका गुन्टा
– निलम कार्की निहारिका (योगमाया)
कहिले राजा रिझाएर पगडी लाइयो,
कहिले यजमनी गरेर खुब खाइयो
– तीर्थराज अधिकारी (मुक्तकमणि)
५, १० हुँदा हुँदै १५ वर्ष बित्यो हामीले क्यानडामा बसोबास गर्दै आएका नातेदारलाई भेट्न जाने योजना बनाएको । त्यसै ताका हो फाट्टफुट्ट रचना फुर्न के थालेका थिए, मेरो मनमा आफ्नो एउटा पुस्तक प्रकाशन गर्ने इच्छाको बिजारोपण भएको ।
यसै बिचमा धेरै पानी बग्यो म बसेको सहर भएर बग्ने लामो मिसिसीपी नदीमा । त्यही नदीको किनारामा बसेर म नदी भन्दा लामो भावनामा बग्थें । लुजियाना राज्यको १५ वर्षको बसोबास छोडेर हामी पनि दक्षिण फ्लोरिडाको वेस्टपाम बिचमा बसाइ सर्यौं । आन्ध्रमहासागरको तटमा अवस्थित यो सहरमा आएपछि त मेरो भावनामा विशाल छालहरू आउन थाले । तीन चार पटक नेपाल भ्रमण गर्यौं । हाम्रो परिवारमा पनि धेरै जोड घटाउ आए । विरहका वर्षहरू आए र खुशीका पलहरू पनि आए । बिछोडका बाणहरू पनि बर्सिए भने जिउने प्रेरणाका स्रोतहरू पनि भेटिए । क्यानडाको सालीको परिवार सङ्ख्या चार भयो । अब हाम्रो धैर्यताको बाँध पनि टुट्दै गयो । क्यानडा उड्ने योजना अब सार्वजनिक बनाइयो । तर अझै कार्यान्वयनमा आउन भने सकेको थिएन ।
मैले पनि साहित्यमा केही लेखनीय काम गरेँ । कथा, निबन्ध, कविता, गीत, भजन, गजल र मुक्तकहरू लेखेँ । भए जति सबै बिधामा हात हालियो भनुम न । हात त हालियो तर हात लाग्यो सुन्ना भने जस्तै भयो । केही फेसबुकमा, अनलाइन र केही साप्ताहिक पत्रिकाहरूमा छापिए । ती मध्ये केही उल्लेखनीय रहे । आफूले अरुका धेरै पुस्तकहरू अडियोमा सुनेँ, अनलाइन पढेँ, केही पुस्तक फोगटमा त केही किनेरै पढेँ । केही मातृ (नेपाली) भाषाका, केही भात्री (हिन्दी) भाषाका त केही रात्री (अङ्ग्रेजी) भाषाका थिए । मलाई अङ्ग्रेजी भाषाका पुस्तकहरू पढ्न थालेपछि निन्द्रा लाग्ने हुनाले म अङ्ग्रेजीलाई रात्री भाषा भन्छु ।
हाम्रो अनेकन योजना हुँदाहुँदै पनि समयले पर्खिएन । भन्दाभन्दै सन् २०२२ को अन्त्यतिर पुगियो । यसपालीको हिउँदे बिदामा क्यानडा जाने हवाई टिकट खरिद गरेर यो कार्यक्रममा लालमोहर नै लगाइयो ।
यात्रामा बाधा अड्चन, आँधीबेहरी त आइरहन्छ भन्थे । हाम्रो त यात्रा शुरु हुनुअघि नै उडायो सपना सबै हिँउदे हुरीले । ४० बर्षपछि आएको यो बिपत्तीले हाम्रो १५ बर्षमा जुरेको यो अवसरको मजाक उडाएर गयो । अधिकांश उडान रद्द भए । क्यानाडा र अमेरिकाका धेरै शहरहरूमा सबथोक ठप्प भो । उग्र ठन्डीले कति मानिसहरूले ज्यान पनि गुमाए ।
अफिसमा ७ दिनलाई क्रिसमसको बिदा थियो नै । त्यसमाथि रुघाले ग्रस्त पारेर तीन दिन त घरभित्रै थन्काइदियो । सन् २०२० माकोरोनाले यसैगरी आफ्नै आँगन वरिपरि लक्ष्मण रेखा खिचिदिएको बेलामा मौलाएको मेरो साहित्यिक यात्रामा थप उर्जा दियो यो फुर्सदले । केही हप्ताअघि तीर्थ दाइले पठाइदिनु भएको पुस्तक ‘मुक्तकमणि तीर्थराज अधिकारी’, सुनिता भाउजूबाट पैँचो गरेको पुस्तक ‘योगमाया’ र छोरीले जन्मदिनमा उपहार दिएकी पुस्तक ‘Into Thin Air’ पढेर तीन फरक बिधामा थप ज्ञान बढाएँ । समयको सदुपयोग पनि भयो ।
तीर्थराज अधिकारीको बारेमा विभिन्न व्यक्तित्वहरूले उहाँको साहित्यिक यात्राको चर्चा गर्ने क्रममा साहित्यकारको पेशागत र पारिवारिक जीवनलाई पनि समेटेको रहेछ यो पुस्तकमा । ठ्याम्मै नपढेको भन्न पनि मिल्दैन, मैले उहाँका मुक्तकहरू यसभन्दा पहिले पनि पढेको थिएँ तर पनि उहाँसँग मुक्तकको मणि नै छ भन्ने चाहिँ थाहा थिएन । उहाँका रमाइला ठोक्तकहरूदेखि माया प्रेमले ओतप्रोत भएका मुक्तकहरू, अनि सामाजिक र राजनैतिक बिसङ्गतिहरूलाई झटारो हान्ने घोच्तकहरू पस्कदै गरिएका समीक्षा पढ्न पाइयो । तर मलाई अझै प्रभावित पारेको चाहिँ उहाँको पारिवारिक जीवनीले हो भन्छु । म तीर्थराज अधिकारीको बारेमा पढिरहेको थिएँ । पुस्तक पढ्दै गर्दा यसको पात्र उहाँ हुनुहुन्थ्यो तर त्यहाँ मेरो स्वर्गीय पिताश्रीको चरित्र चित्रण भएको महसुस गरेँ मैले । समकालीन, उस्तै पारिवारिक पृष्ठभूमिबाट उठेर भएका जागिरे जीवनका संघर्ष, चार चार सन्तानको उज्जल भबिष्यको सपना, एउटा लक्ष्य, त्यो अठोट अनुसारको योजना र मेहिनत र अन्तमा सफलता सबै उस्तै । आफैमा एउटा आदरणीय र अरुको लागि उदाहरणीय व्यक्तित्व पाएँ मैले तीर्थराज अधिकारीलाई यो पुस्तक पढेपछि ।
तर मुक्तकमणि तीर्थराज अधिकारीको शिक्षाप्रतिको लगाब र सफलताको प्रशंसाको पुल बाँधिरहँदा उच्च बिचार, सकारात्मक सोच र व्यवहारिक ज्ञान शिक्षाबाट मात्र प्राप्त हुन्छ भन्ने मेरो भ्रम निलम कार्की निहारिकाको ‘योगमाया’ पढेपछि निवारण भयो । आज भन्दा सय बर्षअघि, एउटा दुर्गम क्षेत्रमा ७ वर्षको उमेरमा कन्यादान गरेर नौ डाँडा कटाइदिएकी एक नाबालिकाको साहसको कथा हो ‘योगमाया’ । महिला अधिकार र सामाजिक विकृति विरुद्ध आवाज उठाउने एक अशिक्षित महिलाको हिम्मतको कथा हो ‘योगमाया’ । आधुनिक महिला र पुरुषमा पनि नभेटिने त्याग, तपस्या र बलिदानको कथा हो ‘याेगमाया’ । ६५ जना अघोषित र अलिखित शहिदहरूको जीवनी हो ‘याेगमाया’ । ‘याेगमाया’ की ठूली हजुरले जस्तै समाजका कुसंस्कारका विरुद्धमा आफ्ना तिखा शब्दरुपि बाणहरू बर्साउदै आउनु भएको छ तीर्थराजले पनि ।
महाराज छन् दर्बारमा हेर्न आउँदैनन्
दुखीजनले निआँ निसाफ सिधा पाउँदैनन्
जागिरदार लोभी छन् निआँ हेर्दैनन्
मर्नुपर्ने शरिर हो बिचार गर्दैनन् ।
– योगमाया
हुन्न त्यसै यो देशमा चारतर्फी विकास
जैलेसम्म समाजमा छैन निकास
भ्रष्टाचार गर्यो भने जानु पर्दछ नरक
अर्थलाई स्वार्थबाट राखौँ फरक ।
-तीर्थराज अधिकारी
चेतना आउन र लेराउन समय र परिस्थिति बाधक होइनन्, बाहना मात्र हुन् भन्ने पाठ सिकाउछन् यी दुई कृतिहरूले । मेरो बुबा भन्ने गर्नुहुन्थ्यो, “Be good, do good and feel good अर्थात असल बन, राम्रो गर अनि आनन्द महसुस गर । यो नै सुख हो ।” यो भन्न जति सजिलो छ, लेख्न त्यो भन्दा अलि गाह्रो छ । किन कि लेखेका कुरा आधिकारिक हुन्छ । यदि त्यो मैले आफ्नो व्यवहारमा लागु गरिन भने म अर्को पटक यस्ता कुरा लेख्नलायक हुँदिन । व्यवहारमा नै उतार्न त झनै असम्भव झैँ लाग्छ । तर हाम्रा हजुरबा र हजुरआमाले असम्भव देखेका कुरा हाम्रा बा र आमाले सम्भव भएको देखे । हाम्रा बा र आमाले असम्भव देखेका कुरा हामीले लागु भएको देख्यौँ । हामीले तीन चार दशक अघि कल्पना मात्र गरेका कुराहरू अहिले व्यवहारमा प्रयोग भैराखेका छन् । अब अहिले हामीले सोचेका कुराहरू भोलि पुरा हुनेछ । त्यसैले सधै सकारात्मक सोच राखौँ । संघर्ष जारी राखौँ ।
यहि धर्म हो र यही नै खुशी रहने सुत्र हो भन्दछ यी पुस्तकहरूले ।
०००
वेस्ट पाम बिच, फ्लोरिडा
