डा. छायादत्त न्यौपाने ‘बगर’अविश्रान्त गति
कति बेथितिका पर्खाल भत्के, सपूतले प्राण उत्सर्ग गरे, उज्यालो बिहानीको प्रतीक्षारत सङ्घर्षका पाइला उस्तै हिजोजस्तै अविश्रान्त गति बढाइरहन विवश । आज फेरि पौंठेजोरी खेलाउने अभ्यासमा तल्लीन ।
जग बिर्सने अभीष्ट बोकेको मोटो चेतनाको चोइलो, स्वार्थको सातु, लोभको भकारी, गुटको गजबार ठोक्ने मै-मत्त ठिमाहा अनुहारले सजिएको मान्छेको शालीनता अनुपम देखिन्छ । मानवजीवनले हुर्काएको प्राचीन सभ्यताले वैदिक विशेषताले उर्वशी र मेनकाको स्मरण गराउँछ । सुरम्य सभ्यता पालेको मान्छे सामाजिक प्राणीका रुपमा विकसित विलासको फेरमा मस्त छ । सृष्टिको आरम्भदेखि मान्छेको स्वभावले बेग्लै स्थान लिँदै आएको सौन्दर्यको फुर्ती साक्षी छ । बेग्लै परिचय र आस्थाको जगमा मान्छेको विशिष्ट उपस्थितिले उसमा रहर थप्दै आएको छ । वैदिककालीन जीवनमा समताको सूत्र थियो । जीवनशैली यस्तै उस्तै रहेको व्याख्या पढ्न पाइन्छ । उपनिषद्ले वैदिक परम्पराको अलिकति व्याख्या गर्यो । लालबुझक्की भन्छन् जगै फेरिने गरी व्याख्या । मनमा विचलन भर्ने गरी व्याख्या । व्याख्याले हो रे मानव मन तनकाउने र विलासका खाल्डा बढाउने । यसै गरी मैदान फराकिन्छ ढोकाहरू खुल्छन् । धमिलोमा माछा छोपेर व्यक्ति मोटाउने जीवनपद्धतिले स्थान लिन्छ । अवैध सिकार गरेर गीता गाउने संस्कार बस्छ । सृष्टिसौन्दर्यका लागि जीवनशैली बताउने सांस्कृतिक गतिविधि थपिने क्रम सुरु हुन्छ । मानव आपसी विश्वासमा कङ्क्रिट मिसाउने होडमा होमिएर रमाउन थाल्छ ।
मान्छे स्वभावैले भौतिक सुखमा रमाउन सुरु गर्छ । स्वानुशासन भत्काएर संवेदना छियाछिया पारेर मतभेद बढाउने सिलसिला विकसित हुन्छ । जातका कुरा गरेर आफन्तबिच खाडल बढाउने निस्सा तयार गरिन्छ व्यवहार दोहोरिन्छ । विवाहको निहुले फरक परिवारसँग सम्बन्ध जोडिन्छ । यतिखेरै मन बुझेर संस्कार दिने-लिने चेतनामा मल पसालेर जीवनमा उबडखाबड मच्चाउने गरी मृगतिष्णाले जरो समाउँछ । व्यक्तिसुखमा रमाएर दिन बिताउन कस्सिएको मान्छेले हलुवाको बालुवासित दोस्ती गर्छ । सिङ तिखारेर अहङ्कारको पर्खालमाथि उभिन्छ र दम्भले भरिएको फुलेल अनुहारमा दुर्घटनाले हिर्काउने गरी जिम्मेवारहीन रेखा कोरिरहेको हुन्छ ।
स्वघोषित सचेत मान्छेले जन्मौटे पर्खिरहेको भोलि नभेटी जीवनलीला सक्छ । आज चेतनाले विशेष बनेको मानव जीवन फोहोरी स्वार्थमा लतपतिएर गतिहीन बन्दै गएको छ । आपसी सहयोग सद्भावी आदर्श फलाक्ने मान्छे सहिष्णु प्राणी हुँ त भन्छ तर कर्म गरेर धर्म धान्दैन । खेल खेल्न त ऊ परोकार रोज्छ र यसैसँग खेल्छ, झुत्तिन्छ तर सन्तान सुखको लालसामा अल्झेर बुद्धि, विवेक, इमान-जवान, नैतिक आदर्श स्वाहा पार्छ । निजी स्वार्थ जागाउँछ । स्नेह र जिम्मेवारी पनि नयाँ पुस्तामा सर्दै जान्छ । हिजो मान्छे एक खालको जीवनशैली बाँचेको थियो । उसले बाँचेको आज सुखका लहरा तान्दातान्दै आफन्तबाट पर, पर पुगेको छ । ऊ धेरै पर पुगिरहेको छ । यो दूरी भौगोलिक भन्दा पनि स्वार्थले जेलिएको भौतिक हो, कर्तव्यविमुख र संवेदनाहीन बनेर तेसर््िाएको छ ।कसले परसम्म पुर्याउने होड मच्चिएको छ ।
अचेल मान्छेमा आपैmलाई बहादुर देख्ने दृष्टिभ्रम पलाएको छ । जिङरिङ्ग बढेको मनमस्तिष्कको ऐंजेरुले गर्दा मान्छे अपाङ्ग भएको छ । ऊ आफ्नै छोराछोरी र परिवारका सदस्य तर्साएर मै हुँ भन्ने तुजुकको सिकार बनेको छ । यही तुसले रोगाएपछि मान्छे निमुखालाई जितेर पुरुषार्थ गनगनाइमा व्यस्त बन्दै गएको छ । आज कर्तव्यको आग्लो भाँचेर अधिकारको पर्खालमा अग्लिने दाउपेच पालेको मनहुस मान्छेमा नैतिकताको पनि खडेरी लागेको छ । खडेरीको चाप बढेर दयामाया, करुणा, सद्भाव, स्नेह, सहकार्यजस्ता लहलहाउँदा आत्मीय सम्बन्ध सजाउने पातहरू ओइलाई ओइलाई बत्तिएर उडेका छन् । अमानवीय चरित्रले मलजल पाइरहेको छ । सिङ्गै मान्छेको अभावले मानवता मुर्झाएको छ र सृष्टि सौन्दय ढुस्सिएर मक्काइरहेको दृश्यले चेतनाको खिल्ली उडाइरहेको छ ।
इमानले मानवीय मर्म पहिचान गर्न छाडेको उहिल्यैदेखि । कामले जीवनको अर्थ चिनाउन र मान पाउने सम्भावना धमिलिएको छ । व्यवहारले आत्मीय साइनो जुराउँदैन अचेल । सक्रियाताले गन्तव्य पनि खोज्दैन । निरन्तर यात्राले गन्तव्य भेटाउन सघाउने अभ्यासै गदैन । जीवनपद्धतिले मानवलाई भिन्न भिन्न गतिमा अलमल्याउँछ । व्यक्तिपिच्छे रुचिमा विविधता ल्याइरहन्छ । रहरहरूले बेग्लाबेग्लै डेरा जमाइरहेको पाइन्छ । सत्य हो, कर्तव्यको लिकमा अडिएर हिँड्नेहरू मान्छेका भीडमा परैबाट देखिने गरी शिर उचाल्न सक्तैनन् । यो कर्तव्य लत्याएर अधिकारको पर्खाल चिन्ने प्रवृत्तिले थिचेको बेला मान्छेलाई उत्तम पहिचान दिएर धेरै जना मुस्कुराउन मिल्ने गरी शासन व्यवस्थाले बाटो बनाएकै छैन । ऊ आपैm कुबाटो हिँडेर सुन्दर गन्तव्यको सपना बाँडिरहेको छ ।
सुदीर्घ परम्परादेखि अनन्त सङ्ख्यामा रहेको मान्छेको पहिचान भूगोलले बोक्छ । प्रकृतिले स्वभाव निर्माण गर्छ ।
समाजले संस्कार सिकाउँछ र सांस्कृतिक मूल्य दिएर निजी गौरवको रक्षा गर्छ । मान्छे, मान्छे बिच सहृदयी भाव सम्प्रेषण गरी शान्ति-सुव्यवस्थाभित्र अनन्त विकल्पहरू जन्माइदिन्छ । ऊ आपैmलाई घोरिएर हेर्छ, हेरिरहन्छ । भूगोल, प्रकृति, जनता, संस्कार, संस्कृतिको साझा नाम हो देश हो भन्ने बताउन उसले अक्षरको खेती गर्छ, इतिहासमा रेखा कोर्छ, तिथिमितिको गणना गर्छ । देश माटो हो, माटो जीवन हो, माटोमा शक्ति छ, माटो खेलाउन जाने जीवन मुस्कुराउँछ । यसले जीवनरथ गुडाउने विधि र जाँगर दिन्छ । माटोमै जीवन मूल्य मौलाउँछ, यही परिचय दिने सामथ्र्य देश हो । देशै त मान्छेको पहिचान हो, सान-सौकात हो । यसैमा मान्छेको स्वाभिमान उभिन्छ । माटो सिर्जनाको अनन्त सम्भावनाको चौतारी हो । माटो नै त सृष्टि सिँगार्न सक्छ । लौ, खा कस्तो अचम ! छलछामले किर्नाभैंm ढाडिएको मान्छेलाई यस्तो संवेदनायुक्त सद्भावले अघाउजी भात पुर्याउँछ र ? यति सजिलै यो शिष्टता !
प्रकृतिले जीवनको व्याख्या गर्छ । व्याख्यामा डालीहरू निस्केर पात पलाउने वसन्त दोहोरिन्छ । पालुवा फक्रेर हावासँग सुगन्ध बयली खेल्छ । जीवनका पानाहरू पल्टँदै जान्छन् । मान्छे जिज्ञासासँग लहरिएर हिँड्छ । ऊ थरीथरी अनुहार बटुलेर माटोसँगै चुलिन्छ । माटोमा वसन्तले पालुवा उमार्छ भमराहरू भुर्र र हुर्र खेल खेल्छन् । पुतलीहरू शृङ्गारको सुर्केनी पारेर अस्वस्थ होडमा नजर तिखार्छन् । जीवनभर दौडिरहेर भेटाउन खोजेको जीव किरणहरू निर्बाध दौडेको मिरमिरे भेट्ने रहर बाँकी रहन्छ । घरबाट सुरु भएको बाटो समातेर शिखर पुग्ने उच्च मनोबल बोकेको मान्छेको स्वप्नवाटिकाले घुम्टो उघारेको हेरेर विश्राम लिने अठोट पालिरहेको मान्छे बादल मडारिएको देखेर एकोहोरिन्छ । कति बेथितिका पर्खाल भत्के, सपूतले प्राण उत्सर्ग गरे, उज्यालो बिहानीको प्रतीक्षारत सङ्घर्षका पाइला उस्तै हिजोजस्तै अविश्रान्त गति बढाइरहन विवश । आज फेरि पौंठेजोरी खेलाउने अभ्यासमा तल्लीन । ‘अस्तु’
०००
पर्वत, हाल : काठमाडौं
