नेपाली हास्यव्यङ्ग्य अनलाइन पत्रिका

हातले भूजा मात्र खुवाउँदैन । हामीलाई थाहा छ हात शरीरको जन्मजात एउटा अङ्ग मात्र होइन, नैतिकता प्रदर्शन गर्ने महत्वपूणर् साधन पनि हो । यसमा नाताबादको हात कृपावादको हात भन्दा पनि राजनीतिको खेलमा हातको बढि चलखेल हुन्छ । यसो भन्दा दुनियाँले मलाई पागल भन्न बेर छैन । दुई हात जोडेर सलाम गरौं भनेको पनि छैन । रसिएर भन्दा हात कर्कलाको पानी जस्तै भनौ गंगाजल जस्तै पवित्र हुनुपर्छ । तर पनि कति ब्रम्हले देखेको कुरा बोल्दा हातलाई कोक्याउँछ । कति बेला दोब्रयाउँछ मन । जुन परिवेशमा पनि भने जति चाहे जति काम गरेर नदी तर्न नसक्दा परिश्रमको हात रन्थनिने गर्छ ।

वितगमा कति हात माटोमुनि खसे त्यसको कुनै टिपोट छैन । दिनहु चोक तथा गल्लीमा हल्लीखल्ली गरेर फेरी लाउन हल्लिने हात छन् । अर्का थरि बालुवाटार र बालकोट मन्त्री क्वाटरमा हल्लिने हातलाई खै खै के भनुँ । देशको राजनीतिले यहिँंबाट गहिरो सास फेर्छ अरे ।

मलाई आश्चर्य लाग्छ । हात नभएको मान्छे कहिँकतै कहलिएको था’छैन । आज यी र यस्ता खाले सबै हातहरू बजारबाट छानेर एउटै बास्केटमा हालेर डुक्रने हातको चर्चा गर्न खोजेको छु मैले ।

कसको मात्र सुकिलो मुकिलो हात भन्ने । एकसरो लाउन र खान, हात मुख जोड्न हातको खाँचो छ । ताली बजाउनुस् हातको खाँचो पर्छ । मनको मयलसँगै खसी खुइल्याउनुस् वा खुसी पोल्नुस्, हात नै अगि बढेको हुनेछ । खेलमा जित्नुस् यसैले पदक थाप्छ । मैदानमा हार्नुस् यसैले इसारामा गिल्ला गर्छ । कुनै राहत बाँड्नुस् गोज्याङ्ग्रे हातकै कमाल हुन्छ ।

सिङ्गै मान्छे अडयाउने स्टाण्ड भनेको टाउको नै होे । टाउको घुमेपछि मात्र हात चल्छ । मेरो हात त साबेल जस्तै छ । यसले मज्जाले सबै कुरा घोल्छ । जताततै फैलिएको क्रंक्रिट जस्तो तनाब तन्काएर निम्ठो पार्न निधारको फाँटमा हातजस्तै साबेल खेलाउन पुग्छु । हातले उत्सुक्तापूर्वक टाउको चलाउँछु । लाखौंलाख मानिसका सामु हात नै अगाडि उठ्ने गर्छ । त्यसलाई घुस्याहा हात भन्न खोजेको हुनुपर्छ । म हातलाई आराम होस् भनेर बहाना बनाएर हरक्षण छोप्नको लागि पन्जा लगाउँछु । तर यसको व्यवहारको नङ्ग्रा नाङ्गो देखिएर हत्केलाको पोखरीलाई पिरोल्छ । त्यस बेला हातको रङ्गमन्चमा हातको आकाङ्क्षाको आकाश छोपिदैन । पचासौं पन्चानब्बेमा लस भए पनि हस् गरेर नमस्कार यहि हातले गर्नुृछ । जता भन्नुस् दाम काम र नाममा भन्नुस् हात नै चाहिन्छ । यो अजिवको जुगजमाना छ । हात नभएर ओरको सिन्को फरर पर्दैन ।

विज्ञानको हात, साहित्यको हात, संस्कृतिको हात, यिनै हातहरूको कारण दुनियामा प्रगति नभएको भने होइन । मान्छेको अगाडि केहि अंशको अङ्ग नभए पनि हातको इसाराबाट मानिस बिक्छ, उसको,सामथ्र्य झल्किन्छ । हातको इशारामा मान्छे मुस्कुराउँछ हाँस्छ । अझै भनौ पटक पटक दङ्ग र छक्क पर्छ । हातले सिर्जना गरेर मुखमा दरिद्रता हटाउने साधन पनि यहि हो । हातबाट आशिष थापिन्छ । यसको उपलब्धता हात नै हो । आमाको हात बाबुको हात हजुरबाको हात, सालाको हात, सालीको हात, दिदीको हात, बहिनीको हात । लोग्नेको हात स्वानीको हात । सासूको हात, ससुराको हात । आफन्तको हात । साथीको हात । हाकिमको हात । कारिन्दाको हात । सुब्बाको हात । अदालतको हात । राजस्वको हात । खाजस्वको हात । धर्मको हात । अधर्मको हात । प्राज्ञको हात । न्यायको हात । अन्यायको हात । शास्त्र बनाउने हात । विधि बिगार्ने हात । छोड्ने हात मोडिने हात । उहि हातले बाटो बनाउँछ, उहि हातले बाटो छेक्छ ।

हातले कानून जोड्ने तोड्ने मोड्ने मात्र गर्दैन । चाकरी चाप्लुसी पनि गर्छ । कानूनको हात प्रबन्धमा आयो भन्छन् । ऊ हातको दिन गयो यो दिनको हात आयो भन्छन् । हातको अर्थ माकुरो झै झुण्डिनु मात्र होइन । यसको सवाल हिड्डुल गर्दा पनि चुकुल जस्तो तलमाथि सरेर पावर हाउस जस्तै करेन्ट फ्याँक्ने काम गर्छ । हत्केलाको सबै अङ्गंको दिन गए पनि हातले उकालो चढ्नुपर्छ । हात कतै झ्याङ्गिनु पर्छ, कतै ओह्रालोमा फैलिएर उत्रिनु पर्छ । लाखौ लसमा पनि हस् भन्नुपर्छ हातले । मान्छेको हातले वस्तु किनबेच मात्र होइन हातको खरिद बिक्री गरिहेका छन् । ज्ञात होस् हात साटफेर गर्ने बस्तु भने हुँदै होइन ।

यसलाई कसरी टन्टा भन्नु छ । हात डाँडुपन्यू चम्चा जस्तै छ भनेर कसरी भनौ । मलाई हात र चम्चा डाडु उस्तै उस्तै लाग्छ । हातको स्वभाव भनेको डाडु जस्तै हुन्छ कि त चम्चा जस्तै । डाडु र चम्चा फरक कुरा हो भनेर खै कसरी भन्नु ? यसले चम्चाले जस्तै हातले काम गर्छ किनभने चम्चाले जुनजुन भाँडामा हात पुर्‍याउँछ त्यहाँ स्वाह पार्छ । हात चम्चा र डाडु जस्तो भए म के हुला ? हात कस्तो हुन्छ ? म दिमागमा हातको अङ्कुसे घुमाउँछु ।

हात पनि अर्गानिक र बिषालु हात कसरी हुन पुग्यो ? सोझो उत्तर आउदैन । यो हातको स्वभाव हो । यसले सकारात्मक काम मात्र गर्दैन । त्यसैले नकारात्मक काम पनि गर्छ । सकारात्मक भनेको टुप्पीदेखि पैतालासम्म हिर्काउनु हो । नकारात्मक भनेको यहि हो । यस्तो हातलाई अधम भनिन्छ ।

गाउँका सिमेभूमे, थानी, मानी, अयर बयर, नाग नागिनी, जलथल, डाकिनी, साकिनी, देवी, देउ, पितृ सबैलाई हातले पुजित गरेर हात खोपीमा राखेको हुन्छ । हातले पनि डाडुपन्यू झै थकाई मारेको हुन्छ । मलाई यो कुरा पटक्कै विश्वास छैन ।

जब म तनाबमा हुन्छु । टाउको छाम्छु हातको स्टाण्ड टाउको हो वा टाउको स्टाण्ड हात हो । मान्छेको हात टाउकोको निर्देशमा चल्छ कि हातको इशारमा टाउको चल्छ । यो पनि कुरो हो ?

मैले पनि पहिला पहिला कहाँ यसरी सोचेको थिएँ र हातको बारेमा । तर मेरो हात अडयाउने स्टाण्ड टाउको नै होे । टाउको घुमेपछि हात पनि चल्छ । मेरो हात त साबेल जस्तै छ । कतै दम्काउन परे पछि पर्दैन । यसैले मज्जाले सबै कुरा घोल्छ । जताततै फैलिएको कङ्क्रिट जस्तो तनाब तन्काएर निम्ठो पार्न निधारको फाँटमा हातजस्तै साबेल केलाउन पुग्छु । हातले उत्सुकतापूर्वक टाउको चलाउँछु । लाखौलाख मानिसको अगाडि हात नै अगाडि उठ्ने गर्छ । त्यसलाई घुस्याहा हात भन्न खोजेको हुनुपर्छ । म हातलाई आराम होस् भनेर बहाना बनाएर हरक्षण छोप्नको लागि पन्जा लगाउँछु । तर यसको व्यवहारको नङ्ग्रा नाङ्गो देखिएर हत्केलाको पोखरीलाई पिरोल्छ । त्यस बेला हातको आकाङ्क्षाको आकाश छोपिंदैन ।

हात साँच्चै साबेल जस्तो छ ? यो पनि हातको कुनै कुरा हो र ? म यो प्रश्नको उत्तर अड्काएर हात मोटाउन चाहन्न । हात डाडु पन्यू बनेमा मानिस हिजो आज के हुनु जरुरी छ ? दुई जनाको भेटमा अबदेखि त्यसो नगरौं भनेर दुई हात जोडेर नमस्कारको प्रारम्भ भएको हुनुपर्छ । न्यूरोड असन रत्नपार्क र न्यूयोर्कमा हल्लिने हातलाई के हात भन्ने ? वालुवाटार र मन्त्रीक्वाटरमा हल्लिने हातले यहाँको राजनीतिको सास फेर्न गर्छ अरे ।

केहि समय मिले दुब्लो हात लिएर अफिसमा नपुग्नुस् । हाकिमलाई दुइ हात जोडेर नमस्कार नगर्नुुस् । के हुँदो रहेछ । माटो हात लिएर अदालत नघुस्नुस्, विपक्षीले कस्तो नजर दिँदो रहेछ । न्यायका पनि नौ सिँगे मूर्तिकार न्यायाधीशलाई हातभरिको गुणकारी धन्यवाद दिनु होस् । कानून र संविधानको हिफाजत उनीहरूकै हातले गरिहेकाका छैनन् र ? यदि हातले कुनै काम बिग्रियो भने समाजले कुदृष्टिमा नहेर्न पनि सक्छ । त्यस्तो हातलाई फलिफाप हात भनिन्छ ।

हामीलाई थाहा छ वीर हात शहीदको हात हो । राणा शासनमा हाम्रा चार वीर शहीद गंगालाल, धर्मभक्त दशरथचन्द शुक्रराजशास्त्रीहरूले प्रजातन्त्रको लागि टाउको दिए तर हात दिएनन् । महात्मा गान्धीले भारत स्वतन्त्र गराउन अग्रेजलाई टाउको दिए तर हात दिएनन् । रामले धनु तोडेर सिताको पाउ पाए । यो सकारात्मक भयो । जङ्ग बहादुरले हातको पन्जाछाप लिएर रानीसित राज्यको लिला गरे । १०३ बर्ष शासन गरे । हातको जादुमय खेल भनेको पनि यहि हो । त्यो युवा हात हो । बृद्ध हात भए पनि सोझो कुरो बुझ्दा हातको बिशिष्ट झेल भनेको पनि यहि हो । हात माथि हुनेको सधै माथि हुनुपर्छ भन्ने छैन । कहिले उत्तानो पनि हुन सक्छ । कानूनको हातमा कानून कानू र नूनमा फरक कुरा पनि फजुल कुरा हन् ? ।

हातले जोश जागर र तागत देखाउन जरुरी भएको छ । मानिसको हातको काम खुट्टाले गर्न थालिसक्यो । हेनुस् त झमक घिमिरेले खुट्टाले लेखेर साहित्यकार भै प्राज्ञिक व्यक्तित्व बनेकी छिन । पहिला पहिला हातको कदर हुन्थ्यो । योग्य हातले घुसको साथ पाउँथ्यो । हातको भ्यालु चतुरलाई पनि हुन्थ्यो । आदर हुन्थ्यो । त्यै भएकाले योग्यताकै आधारमा टिकटिप्पणी हुन्थ्यो । आज कल त झोले र खोले हात प्रिय छ । नलेख्ने र नजोख्ने हात तन्किएर बात लाग्न थालेको छ । जुन गोरुको सिङ छैन उसको नाउ तिखे भने झै छ । जे होस् कतै अफिसमा नियुक्ति पाउनु छ भने प्रशस्त सिर्टिफिकेट मजबुत पार्ने होइन, हातको मयल मजबुत पारेर हात जोड्नु होस् । जादुमय हातलाई मख पार्नु होस् । यस्तो कुरा मेरो दिमागमा अनर्थसित घुस्न थालेको छ । यहाको लाजनीति र पाडे पाजेनीतिले नराम्रोसित पिरोलेको छ ।

हातका नाम पनि अनेक छन् रूप छन् । दण्डवत गर्ने ग्याङ्ग ताण्डव नृत्य देखाउने खालको हुदोरहेछ । फोस्रो धाक घमण्ड दिने हात । फुइँफाइँ गर्ने हात हो । दोश्रो ग्याङ्गको हात कसैलाई धोकामा पारेर छल गरि अरुको धनमाल र पद लिने हात ठग हात हो । तेश्रो ग्याङ्गको हात कसैलाई थाहा नदिई धन माल वा पद दाउपेचमा पार्न चोर्ने हात । यसलाई चोर औला भए पुग्छ ।

बजारमा चोर ठुटे डुँडे लुँडे फुडे भुँडे झोले लफुङ्गे हातको माग बढ्दो छ । दलाली सलाली जे जे मति गरे पनि आखिर सुमसुम्याएर लुँड्याउने हात नै हो । मन्दिरमा जानुस् हात नै अगि बढ्छ । मरनको घाटमा जानुस् हातले नै सलाम ठोक्छ । विद्यालय महाविद्यालय जहाँ जानुस् हात नै सर्वोपरि छ । विज्ञानको कुरा गर्दा अमेरिकी विज्ञ हातले बनाएको बम बारुद पढ्काएर जापानको हिरोसिमा र नागाशाकीमा हातले नै सखाप पारेका उदाहरण छन् । आफ्नो हातमाथि पार्न चैतमा प्रचण्ड गर्मीमा पार्टीमा ओत लाग्न गएका हातहरू असारमा आएर बाढीले बगाउँदा हिस्स बूढी हरिया दाँत हुन बेर छैन । यस्तै नौ सिंगे हातहरूले नै देशको भविष्य धरापमा परेको छ ।

अहिलेको जुग जमानामा कति जना महाशयको हात देख्नु भएको छ ? यसको महत्ता घट्ट झै घटेको छैन । यो विशाल विश्वमा मलाई चेतना हुन थालको छ कि आजसम्म मानिसले जे जति जुक्ति र प्रगति गरेको छ हातबाट नै भएको छ ।

यिनै असफल हातले गाउँ शहरमा आफ्नो हात बेचेर दामको इज्जत रोजेका हुन्छन् । तपाईं पनि लफडा हातसित एकैछिन बस्नुस् विना मल, विना सिचाई विना बैक ब्यालेन्स, तिनै हात उकालो लागेको कयौं इतिहास छन् । विगत ०३६ साले हात, ०४६ साले हात र ०६२ ।०६३ साले हातले दादागिरी समाप्त गरे । अहिले हेर्नुस् अनि ठुटे टुटे डुँडे जे जस्ता हात भए पनि तीनै हात भाइरल भइरस भएर कतै हामीविच गणतन्त्रमा हात हालाहाल गरेर हत्तनपत्त डुक्रन बेर छैन । भुजा खाने हात मुजा परे पनि हातको मोल लिएर मज्जाले डुक्रनु होस् ।

०००
२०७९ पौष २४
काठमाडौं