नेपाली हास्यव्यङ्ग्य अनलाइन पत्रिका

नरनाथ लुइँटेल :

हामीकहाँ एउटा मीठो टुक्का छ- “छेपाराको उखान।” छेपारोसमेतको चरित्रलाई हामीकहाँ जनबोलीमा उतार्न सक्ने नेपाली पुर्खाको भाषिक पौरखलाई पारख गर्ने पर्दछ । आजै गर्नुपर्ने काम भोलि पुग्यो, भोलि पनि फत्ते नभए पर्सिलाई पर्खनुपर्यो, दुई-चारवटा पर्सि पनि बितिसकेपछि नेपाली जिब्रो प्याट्ट फट्‌कारिन्छ- “छेपाराकै उखान भो ।” साँच्ची, यो उखानभित्र एउटा गज्जबको आहान लुकेको छ । हिउँदको चिसो जाडोमा कक्रक्क परेको छेपारो रातभरि कल्पना गर्छ- पखेस् न भोलि उज्यालो त होस्, बिहे गरेर घरजम नगरी कहाँ छोडौँला र । जब साँच्चै विहान हुन्छ, सुकेको रुखको हाँगामा आइपुगेको घामको न्यानो रापमा ऊ मग्न हुन्छ । दिनभरि तातोमा टहलिँदा टहलिँदै दिन भुसुक्कै बित्छ अनि बेलुकीको चिसोले जब छेपारोको छाला छेड्न थाल्छ तब ऊ कल्पना गर्छ- पखेस् न भोलि त। भोलि विहान फेरि उस्तै । त यो आहानले अजमाएको उखान पुर्ख्याैली जिब्रोले जति बखाने पनि तिनै पुर्खाका शाखा-सन्तान “भोलि त…” भन्ने छेपारो बनिरहेका छन् । खसोखासै भन्नुपर्दा आजको औसत नेपाली विलकुल त्यही छेपारो हो, जो आजै गर्नुपर्ने कामलाई भोलि-भोलिको रटमा चट पारिरहेको छ ।

छेपारे प्रवृत्ति आजको हाम्रो मौलिक संस्कृति हो । संस्कारले बृहत् आकार ग्रहण गरेपछि संस्कृति बन्छ भन्छन् संस्कृतज्ञहरू । यो सोचाइ सोह्रै आना सत्य हाे । सायद यसैले होला यो मुलुकको वर्तमान छेपारोमय बनेको छ । राजनीतिमा छेपाराहरू छ्यापछ्‌याप्ती छन्, साहित्यमा छेपाराहरूकै बिगबिगी छ । शिक्षा, स्वास्थ्य, समाजसेवा सबैतिर छेपाराहरूकै वाहुल्यता देखिन्छ । कुर्सीमा छेपाराहरू विराजमान छन्, टेबिलमा छेपाराले टाङ पसारी रहेको छ, घर्रा, ऱ्याक, दराज र दराजभित्रका फाइल फाइलमा छेपाराहरूकै राइँदाइँ छ । यसरी पद, कुर्सी, प्रमोसन, सत्ता, भत्ता र वजेटदेखि गजेटसम्म छेपाराको प्रभाव विस्तारले घरजम गरिसकेको हुँदा मुलुक छेपारोमय बन्न पुगेको हो भन्दा फरकै पर्दैन ।

तपाईं-हामी सबैलाई थाह भएकै कुरा हो- छेपाराले मौसमअनुसार रङ्ग बदल्ने गर्छ । छेपारो प्रवृत्तिको मानिसले चेपारो मात्र पार्दैन, उसले पनि समय परिस्थिति र तात्कालिक स्थितिअनुरूप आफ्नो रङ्ग बदल्छ । प्रसङ्गले अर्को अर्थ नलगाई भन्नुपर्दा रङ्ग भनेकै ढङ्ग हो । ढङ्गअन्तर्गत मानिसका यावत् कियाकलापहरू पर्दछन् । बोल्नु मात्र होइन, हात मोल्नु र आफ्नो मात्र होइन कोढीको समेत पाउ मोल्नु, जुसको रूपमा घुस ख्वाएर खुसखुस आफ्नो काम पट्‌याउनु, नेताको पछि पुच्छर डोलाउँदै निजि उन्नति बाेलाउनु, कोसेली कमिसनको कुम्लो कोल्ट्याएर ठूल्ठूलो ठेक्का कुम्ल्याउनु, चुक्ली र चाकरीको भरमा खुस्किसकेको जागिर जोगाउनु अथवा त्यो पुऱ्याउन नसक्दा खाईपाई आएको जागिरमा गिर खेलाउनु, यी सबै कुरा रङ्ग अनुसारकै ढङ्गका ढर्राहरू हुन् ।

रङ्गसँगसँगै ढङ्ग बदलिने प्रक्रिया पनि वडो गजबको न छ । मेरो एउटा अन्तरङ्ग मित्र सरकारी विभागमा अधिकृत जागिर खान्छ । ०४६ सालको अन्दोलन सुरु हुँदा नहुँदै ऊ स्थाई अधिकृत हुन पुगेको थियो । आन्दोलनले जोड पक्ड्न थालेपछि ऊ कार्यरत विभागका कर्मचारीहरू विभागीय बोर्ड नै लिएर सडकमा ओर्लिएका थिए । मेरो अधिकृत मित्र भने त्यो बेला बोर्ड झिकेर सडकतिर घिसार्ने कर्मचारीका नामनामेसी बोकेर केही बेरमै मन्त्रालय पुगेको थियो । खैर, उसको बाबुको केही दैया चलेन, पञ्चायतका चारवटै टायर पन्चट भए तथापि उसको अधिकृत पद चौपट भएन। ऊ पनि आफ्नो पुरानो रङ्ग खुर्कीखार्की गर्नेतिर निर्लिप्त भएरै लाग्यो । संसदको पहिलो निर्वाचन भएर नयाँ मन्त्रिमण्डल बन्दा नबन्दै मेरो अधिकृत मित्र आफ्नो अभिवादन शैली र शब्दमा आमूल परिवर्तन गर्न सफल बन्यो । “जय नेपाल ।” त्यो परिवर्तित अभिवादनको नयाँ शब्दावली यही थियो । त्यसपछिका अरू तीन वर्षमा मेरो अधिकृत मित्रले आफूलाई परापूर्व कालदेखिकै “जय नेपालवादी” हुँ भन्ने देखाउन र लेखाउन कुनै कसर बाँकी राखेन । यही अवधिमा ऊ एक तह माथि पदोन्नति पनि भयो ।

त्यसपछि असयमै मुलुकमा अर्को चुनाव ओइरियो । चुनावको परिणाम जेजस्ताे देखा परे पनि “लालसलामवाला” दलले सरकार बनाउने छेकछन्द आउनासाथ मेरो अधिकृत मित्र लालसलाम दलको केन्द्रीय कार्यालयतिर टोलाउन पुगिसकेको थियो । उसको त्यस
बेलाको लेनिनकट दारी र हातमा सयर गरी राखेको टोपी हेर्नलायक देखिन्थ्यो ।

नौ महिनाकाे अवधिमा अधिकृत मित्र आफूले रोजेको विभागमा सरुवा पनि भयो। नयाँ मन्त्रीहरूको क्वाटर र हेड्क्वाटरतिर धाउने र धद्दाउने उसको दिनचर्या बन्नुमा कुनै अस्वाभाविकता थिएन । छोटै अवधिमा जोकसैको विश्वास जित्न सक्ने उसको खुबीलाई मुक्तकण्ठले प्रशंसा गर्ने पर्दछ । बडो सान-सौकत र मोजमस्तीमै उसका दिनहरु बित्दै थिए ।

अचानक एक दिन उसलाई लेनिनकट दारी सफाचट गरिएको र सफा लवेदा सुरुवालमा भेटियो । हातमा झुन्डिइरहने टोपी आइरनले मचक्क भाँचेको डाम आलै थियो। उसलाई त्यस रूपमा देख्नासाथ मैले सजिलै अनुमान गरेँ- मुलुकमा कुनै फेरवदल हुँदै छ । नभन्दै भोलिपल्टै प्रस्ट भयो, मुलुकमा सरकार परिवर्तन भई मेरो अधिकृत मित्र कायरंत रहेको विभाग स्याहार्ने गरी हलो दलका भू.पू. पञ्चले पो मन्त्री पदको सपथग्रहण गरे । मेरो अधिकृत मित्र स्वादसँग जागिर खाइरहेको छ । ती अमूक मन्त्रीका पिए त देखाउने दाँत मात्रै हुन्, खाने दाँत भने अहिले त्यही छेपारो अधिकृत बनेको छ । रङ्ग सँगसँगै मनुवाले ढङ्ग बदल्ने याे प्रक्रिया गज्जबलाग्दो छैन त ?

छेपारो वर्गका भित्ती, गोही, माउसुलीजस्ता घस्रने जीवहरूका चार हातपाउ विशिष्ट किसिमका हुन्छन् । भित्ती वा माउसुली भित्ता वा पर्खालबाट लडी मरेको आजसम्म कसैले देखे-सुनेको छैन । छेपारो वा गोहोरो रूखको हाँगाबाट खुट्टा चिप्लिएर खसेको कसैलाई थाह छैन । यो विशेषता छेपारो प्रवृत्तिका मनुवाहरूमा जस्ताको तस्तै सरेको हुन्छ। यसखाले मनुवाहरू छेपारो वा गोहोरोजस्तै घस्रन औधी खप्पिस बनेका हुन्छन् । सिर्फ घस्रिएकै भरमा उनीहरू आसमान छुन पुग्छन्, अन्तरिक्ष पुग्न सक्छन् । मन, वचन र कर्ममा छेपारे प्रवृत्ति बोकेकाहरूले कहिलै तल झर्नुपर्दैन, पछारिनुपर्दैन । घोडा चढ्ने मनुवा लड्न सक्छ तर छेपाराको रङ्ग र सोहीअनुरूपको ढङ्गसँग चल्ने मनुवा कहिल्यै लड्नुपर्दैन ।

छेपारोले रङ्ग बदले जस्तै आफ्नो ढङ्ग बदल्न नचाहने लठुवा लठेब्राहरू यस धर्तीका मूर्खका पनि महामूर्ख हुन् । जमाना छेपाराहरूको हो भन्ने कुरा ती विचराहरूले कहिल्यै बुझ्न सकेनन् । समय स्वयं छेपारो हो, छेपारोले जस्तै रङ्ग बदलिरहेको छ भन्ने कटु यथार्थलाई नबुझने बबुराहरूको सुदिन कहिले फिर्नेवाला छैन । यदि त्यस्तो मूर्ख कुनै जागिरमा छ भने ६।६ महिनामा जनकपुर टु जुम्ला तथा पाल्पा टु डोल्पा गरी रहनु पर्छ । यसको ठीक विपरीत सज्जन छेपारो भने डोल्पा टु पाल्पा तथा जुम्ला टु जनकपुर गर्न सक्ने हैसियत राख्छ । त्यति मात्र होइन यदि ऊ लम्पसार पर्यो भने फुडिल्काकै आदेशमार्फत सुनको धन्सार मानिने एयरपोर्टको भन्सार वा दोस्रो भन्सार भनेर चिनिने रेडियोको संसारतिर हामफाल्न पनि सक्छ । त्यसकारण जँड्याहा हुनुको मज्जा जँड्याहाले थाहा पाएझैं छेपारो हुनाको मज्जा छेपारोले मात्र थाह पाउँछ । च्याउ नखाएकोले के स्वाद पाओस् ?

संसारमा मानिसका दुई जात लोग्नेमान्छे र स्वास्नीमान्छे भएजस्तै यो मुलुकमा बुद्धिजीवी दुई जातका छन् । एउटा जात हो, सरकारी र अर्को जात हो, गैरसरकारी । तर जातमा जेसुकै भए पनि बुद्धिजीवी आखिर बुद्धिजीवी ने हो । बुद्धि बढेको होस्, घटेको होस् या थोपै नहोस् टी. यु. ले प्रदान गर्ने गरेको लकेट जे जसरी होस्, लफन्याउन सकेको छ भने ऊ बुद्धिजीवीमा दरिएकै हुन्छ ।

यहींनेर सम्झना हुन्छ, यो मुलुकका वौद्धिक छेपाराहरूको । यसखाले छेपाराहरूको रङ्ग झन् गाढा र मिहिन पो हुन्छ त ! हत्तपत्त चिन्न र छुट्टयाउन नै सकिन्न । कुनचैँ वुद्धिजीवी छेपारो हो र कुनचैँ छेपारो होइन भनेर जाँच्न एउटा साँचो निर्माण गर्नुपर्ने भएको छ । साँचोको काम यो एउटा प्रश्नले अवश्य गर्ने छ । “बुद्धि पहिले जन्मियो कि बुद्ध ?” यो प्रश्नको बल्छी तपाईं कुनै पनि बुद्धिजिवीतर्फ तेर्स्याउनुस् त, बौद्धिक छेपारो चाहिँ तपाईंको बल्छीमा बुद्धिको चारा हाल्दै तपाईंतिर तानिइहाल्छ । वौद्धिकताका भय‌ङ्कर भयङ्कर विचरा यी भकारीहरूलाई कतिपय वज्रस्वाँठहरू कुनै विचारै नगरी बौद्धिक वेश्यावृत्तिको मिथ्या आरोप लगाइदिन्छन् । यो त सोह्रै आना बेठीक कुरा हो र जुन कुराप्रति वेश्यावृत्तिको आरोप लगाइन्छ, त्यो बुद्धिजीवीहरूको व्यवसाय हो, पेसा हो। अनि व्यवसायले व्यापार बढाउँछ र पेसाले पैसा फलाउँछ । बस् वौद्धिक छेपाराहरू यसरी नै बुद्धि चलाइरहेका छन् । कसैले टाउको फोरेर के हुन्छ ?

जेहोस् मुलुकको मुटु मुठ्‌याउने बौद्धिकहरू नै छेपाराको अनुकृति बनिरहेका छन् भने छेपारे संस्कृतिले विकास गर्नु अवश्यंभावी हुन जान्छ । जुन मुलुकमा संस्कार-संस्कृति, वृत्ति-मनोवृत्ति सबै छेपारो-प्रवृत्तिमा बाँधिएको, छाँदिएको र खाँदिएको छ भने कुन मनुवा यसको बाघपञ्जाबाट मुक्त र अलग्गै हुन सक्ला ? अतः म छेपारो, तिमी छेपारो, तपाईं छेपारो, उहाँ छेपारो । तपाईं हामी सबै एक भन्दा एक छेपाराहरू हौं- जो समय अनुसार रंग बदलिरहेछौँ, ढङ्ग बदलिरहेछौं र आवश्यक पर्दा अङ्ग बदल्न पनि हरदम तयार भइरहेका छौं ।

०००
लेखन अविध ०५३ साउन
चम्चा चिन्तन (२०५५)